Χτισμένη πάνω στον έκτο λόφο της Κωνσταντινούπολης, στην πλαγιά του Edirnekapı (Εντιρνεκαπί) με θέα στον Κεράτιο Κόλπο, η Μονή της Χώρας είναι η δεύτερη σημαντικότερη βυζαντινή εκκλησία στην Πόλης, μετά την Αγία Σοφία, όχι τόσο για το αρχιτεκτονικό οικοδόμημα, όσο για τον ψηφιδωτό της διάκοσμο, που φιλοτεχνήθηκε μεταξύ 1305-1320, που την καθιστά ένα από τα αριστουργήματα της παλαιολόγειας τέχνης σε όλο τον κόσμο.
Αν και ο χρόνος ίδρυσής της δεν είναι γνωστός, ήδη από τον 6ο αιώνα υπήρχε στη θέση εκείνη, έξω από τα τείχη του Μεγάλου Κωνσταντίνου μοναστήρι.
Η παράδοση θέλει να ιδρύεται από τον Άγιο Θεόδωρο, θείο της αυτοκράτειρας Θεοδώρας, τον οποίο κάλεσε ο Ιουστινιανός για να τον βοηθήσει να αντιμετωπίσει την αίρεση των Θεοπασχιστών και ο Θεόδωρος εγκαταστάθηκε έξω από τη Χώρα, όπου υπήρχε μια μικρή μονή και μερικά κελιά. Σύμφωνα πάντα με την παράδοση στη Μονή φυλασσόταν η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας, την οποία λέγεται ότι φιλοτέχνησε ο Ευαγγελιστής Λουκάς.
Από χθες έχει μετατραπεί σε τζαμί, οι περίτεχνες τοιχογραφίες και τα ψηφιδωτά καλύφθηκαν και στο μήνυμά του ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ανέφερε πως είναι μια ιστορική για τη χώρα στιγμή, προσθέτοντας πως «τα τελευταία 21 χρόνια, έχουμε αναστηλώσει 5.500 μνημεία προγόνων στη χώρα μας και σε όλη τη γεωγραφία της καρδιάς μας»-μεταξύ αυτών και κάποια στην Πρίστινα του Κοσόβου.
Η Μονή της Χώρας λειτουργούσε από το 1511 και για περίπου 450 χρόνια ως τζαμί, γνωστό ως Kariye τζαμί, ενώ το 1945 μετατράπηκε σε μουσείο. Ειδικοί από το Αμερικανικό Βυζαντινό Ινστιτούτο και το Κέντρο Βυζαντινών Σπουδών Dumbarton Oaks εργάστηκαν επί 12 χρόνια για την αναστήλωση και το 1958 άνοιξε τις πόρτες του το Kariye Müzesi
Τον Αύγουστο του 2020, μόλις έναν μήνα μετά την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, με διάταγμα του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν η Μονή της Χώρας πέρασε στην Προεδρία των Θρησκευτικών Υποθέσεων και το ίδιο διάταγμα όριζε πως θα μετατραπεί σε χώρο λατρεία για τους μουσουλμάνους.
Οι εργασίες ανακαίνισης περιλάμβαναν την κατασκευή ενός ξύλινου άμβωνα για την ανάγνωση του Κορανίου, ενώ καλύφθηκε όλος ο χριστιανικός διάκοσμος.
Ένα όνομα, δύο ιστορίες
Kariye στα τουρκικά σημαίνει χώρα και υπάρχουν δύο απόψεις για την ονομασία Μονή της Χώρας. Η πρώτη λέει πως ο Σωτήρας Ιησούς Χριστός στον οποίο είναι αφιερωμένο το καθολικό της Μονής είναι παντού και το βασίλειό του υπερβαίνει κάθε πλαίσιο, είναι δηλαδή σε όλη τη χώρα. Η λέξη «Χώρα» άλλωστε είναι γραμμένη και σε δύο ψηφιδωτά, που απεικονίζουν τον Ιησού και την Παναγία, δίπλα στα ονόματά τους. Σε εκείνο του Χριστού αναφέρεται «Η Χώρα των Ζώντων» και σε εκείνο της Παρθένου «Η Χώρα του Αναχωρήτου», δίνοντας μια μυστικιστική διάσταση.
Η δεύτερη άποψη και η πλέον επικρατούσα υποστηρίζει πως η μονή ονομάστηκε «Χώρα», επειδή βρισκόταν έξω από τα τείχη του Κωνσταντίνου και έξω από εκείνα που κατασκεύασε τον 5ο αιώνα ο Θεοδόσιος.
Αναφορικά με τον ιδρυτή, εκτός του Αγίου Θεοδώρου, θείου της Θεοδώρας, ο οποίος έλαβε την εντολή από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό το 530 και ξεκίνησε την ανέγερση της μονής το 536, υπάρχει και η άποψη που λέει πως χτίστηκε κατά τον 7ο αιώνα από τον Κρίσπο, στρατηγό του Ηράκλειου και γαμπρό του αυτοκράτορα Φωκά, κατά τον 7ο αιώνα.
Η Μονή της Χώρας μαρτυρείται σε γραπτές πηγές τον 8ο αιώνα -και σταθερά από κει πέρα-, καθώς εκεί ενταφιάστηκε ο Πατριάρχης Γερμανός -που αναγνωρίζεται ως Άγιος τόσο από την ορθόδοξη, όσο και από τη ρωμαιοκαθολική εκκλησία-, γνωστός και υμνογράφος, σύμφωνα μάλιστα με κάποιους μελετητές είναι ο μελωδός του Ακάθιστου ΄Υμνου.
Στα επόμενα χρόνια το μοναστήρι παρήκμασε και τον 11ο αιώνα η Μαρία Δούκαινα, πεθερά του Αυτοκράτορα Αλέξιου Α΄ Κομνηνού (1081-1118), το ξαναέχτισε στον τύπο του τετρακιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού. Το μοναστήρι ήταν αφιερωμένο στον Χριστό Σωτήρα.
Τα περίφημα ψηφιδωτά που λαμπυρίζουν στο φως
Ο 14ος αιώνας είναι η περίοδος μεγάλης ακμής του μοναστηριού, καθώς φιλοτεχνήθηκαν τα αριστουργήματα των ψηφιδωτών και των αγιογραφιών. Χρυσές και αργυρές ψηφίδες κάνουν τα έργα τέχνης να λαμπυρίζουν στο φως που μπαίνει από τα παράθυρα, ενώ η θεματολογία αντλείται από τους κύκλους της εικονογραφίας που καθιερώθηκαν ήδη από τον 11ο αιώνα και το συνολικό πρόγραμμα απηχεί τη βαθιά θεολογική σκέψη.
Οι αναθηματικές παραστάσεις, η Γενεαλογία του Χριστού, ο Θεομητορικός κύκλος, παραστάσεις από τα θαύματα του Χριστού, η Κοίμηση της Θεοτόκου, η τοιχογραφία της Ανάστασης, ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, η Δευτέρα Παρουσία, ο περίτεχνα αγιογραφημένος τρούλος, οι άγιοι, αποτελούν κομψοτεχνήματα της βυζαντινής αγιογραφίας, της παλαιολόγειας εποχής και έκαναν γνωστή τη Μονή της Χώρας σε όλο τον κόσμο.
Κατά τη μετατροπή σε τζαμί, γνωστό ως «Τζαμί Ατίκ Αλή Πασά» ή «Τζαμί Καριγιέ» τα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες στους τοίχους καλύφθηκαν με σοβά πάχους 2 εκατοστών, ενώ εξωτερικά προστέθηκε ο μιναρές και το μιχράμπ (ο άμβωνας) στο εσωτερικό της νοτιοανατολικής γωνίας.
Ο Οθωμανός χρονογράφος και περιηγητής του 17ου αιώνα, Ελβιγιά Τσελεπή, στο δεκάτομο βιβλίο του, «Seyahatnâme» (Βιβλίο των ταξιδιών), περιγράφει σημαντικά μνημεία στην Κωνσταντινούπολη, στον ελλαδικό χώρο και στη Βαλκανική κι όταν αναφέρεται στο τζαμί Kariye, γράφει επί λέξη: «Κάποτε ήταν μια καλλιτεχνική εκκλησία».
Η Μονή της Χώρας δεν υπάρχει πια…
Πηγή: voria.gr
