Το 2019 συμπληρώνεται ένας αιώνας από τη δεύτερη —και πιο αιματηρή φάση— της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και ο ομότιμος καθηγητής ιστορίας Κωνσταντίνος Φωτιάδης μιλάει στη «ΜτΚ» εφ’ όλης της ύλης.
Ζητάει από την πολιτεία να σεβαστεί την ιστορία και τη μνήμη των νεκρών, και από όλα τα ποντιακά σωματεία να κορυφώσουν τον αγώνα τους για τη διεθνή αναγνώριση της γενοκτονίας.
Ο Φωτιάδης που ύστερα από πολύχρονη έρευνα έγραψε 25 βιβλία για τη γενοκτονία, γεννήθηκε στο Άνω Ζερβοχώρι της Νάουσας το 1948, από γονείς πρόσφυγες που μιλούσαν την ποντιακή διάλεκτο. Όταν πήγε στο δημοτικό σχολείο, ήξερε να μιλάει μόνο ποντιακά. «Όλοι στο χωριό ήταν πρόσφυγες από τα χωριά του Απές, Nτερέκιοϊ και Κόφτεπε» θυμάται χαρακτηριστικά και συνεχίζει: «Δύο φορές με τιμώρησε ο συγχωριανός μου δάσκαλος, ο Πολύκαρπος Χριστοφορίδης, που με αγαπούσε, αλλά φοβόταν ότι θα μείνω αγράμματος, ανελλήνιστος, γιατί μιλούσα μόνο την ποντιακή διάλεκτο. Η αττική μου διάλεκτος, τα νεοελληνικά ήταν πολύ φτωχά. Με έβαλε να γράψω 100 φορές την πρόταση: «Άλλη φορά δεν θα μιλώ ποντιακά».
Έτσι ο Κώστας Φωτιάδης έμαθε τα νεοελληνικά και συνέχισε σε ιδιωτικό γυμνάσιο, που είχε ανοίξει στο διπλανό χωριό, το Αγγελοχώρι, ο Ισαάκ Καγγελίδης. «Καλή του η ώρα εκεί που βρίσκεται», λέει χαρακτηριστικά ο ίδιος και συνεχίζει, «γιατί χάρη σε αυτόν τα αγροτόπαιδα της περιοχής πήραν ένα απολυτήριο γυμνασίου, που σήμερα ισοβαθμεί με δύο διδακτορικά. Οι περισσότεροι απόφοιτοι τακτοποιήθηκαν σε δημόσιες υπηρεσίες ή σε άλλα επικερδή επαγγέλματα. Οι γονείς των περισσοτέρων συμμαθητών μου δεν επρόκειτο να στείλουν τα παιδιά τους, γιατί οικονομικά δεν μπορούσαν στα δημόσια γυμνάσια, που υπήρχαν μόνο στη Νάουσα και στη Βέροια. Εάν δεν υπήρχε αυτός ο ευλογημένος αδιόριστος φιλόλογος να ανοίξει αυτό το γυμνάσιο. πολλά παιδιά της περιοχής θα είχαμε διαφορετική τύχη» .
Πότε πήρατε την απόφαση να γίνεται ιστορικός;
Στο γυμνάσιο, μια καθηγήτριά μου, η Άννα Συνοδινού, με έβαλε να γράψω μία εργασία για τα λαογραφικά ήθη και έθιμα του Πόντου. Με πολλή όρεξη μάζεψα όλο το υλικό και έγραψα μια πολύ ωραία εργασία. Μετά από λίγο καιρό η νεαρή και πανέμορφη καθηγήτρια μου την ώρα του διαλείμματος, παρουσία των συμμαθητών μου που ζήλεψαν, με φίλησε στο μέτωπο και μου είπε: «σε ευχαριστώ γιατί η εργασία σου με βοήθησε να πάρω άριστα στο μάθημα της λαογραφίας». Αυτό ήταν, τότε αποφάσισα να σπουδάσω λαογραφία. Να σας θυμίσω ότι τότε επί Γεωργίου Παπανδρέου πριμοδοτούσαν τους νέους να σπουδάσουν γεωπονία στην Ιταλία. Αυτό ήταν και το όνειρο του πατέρα μου. Εγώ όμως έκανα την «επανάσταση» μου και πήγα στη Φιλοσοφική, γιατί μόνο έτσι μπορούσα να σπουδάσω λαογραφία.
Καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξή του παίζει ο κορυφαίος ιστορικός Απόστολος Βακαλόπουλος, ο οποίος τον συμπάθησε από την πρώτη στιγμή. Με δική του παρότρυνση άρχισε να ασχολείται με τους κρυπτοχριστιανούς του Πόντου.
«Αν ο Παπαρηγόπουλος είναι ο κορυφαίος ιστορικός του 19ου αιώνα, ο Βακαλόπουλος είναι του 20ού» λέει ο Φωτιάδης και προσθέτει: «Από το δεύτερο έτος είχα γίνει άτυπος βοηθός του και μου πρότεινε να κάνω τη διατριβή μου για τους κρυπτοχριστιανούς. Μάλιστα μου είπε ότι για να έχει κύρος και να βρω πολλά στοιχεία, θα πρέπει να πάω στην πιο φιλοτουρκική χώρα της Ευρώπης, στη Γερμανία».
Μετά τη στρατιωτική του θητεία, διορίζεται καθηγητής σε γυμνάσιο Ριζωμάτων της Ημαθίας, αλλά το δεύτερο χρόνο αποφασίζει να πάει στη Γερμανία, για να πραγματοποιήσει το όνειρό του.
Έτσι πάει στη Γερμανία, στο πανεπιστήμιο του Tübingen, όπου σπούδασε επί δέκα συνολικά εξάμηνα Ιστορία (Αρχαία Ελληνική, Νεότερη Ευρωπαϊκή και Βαλκανική), επί οκτώ εξάμηνα εμπειρική και σύγχρονη λαογραφία, δίπλα στο διακεκριμένο καθηγητή και ιδρυτή του τμήματος Η. Bausinger και για ένα εξάμηνο Πολιτικές Επιστήμες. Τον Δεκέμβριο του 1989 εκλέχτηκε στη Φιλοσοφική σχολή του AΠΘ λέκτορας της Ιστορίας του Ελληνισμού της Ανατολής από τον 15ο αιώνα και εξής. Το 1993 εκλέχθηκε αναπληρωτής καθηγητής της ιστορίας του Νέου Ελληνισμού στο τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης της Παιδαγωγικής Σχολής Φλώρινας και το 1997 εκλέχθηκε καθηγητής της ιστορίας του Νέου Ελληνισμού στο ίδιο τμήμα.
Με τη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου πώς ασχοληθήκατε;
Ψάχνοντας στα αρχεία της Αυστρίας και της Γερμανίας για τους κρυπτοχριστιανούς, βρήκα πολλά ντοκουμέντα για τη γενοκτονία. Κάποια στιγμή ρώτησα τον καθηγητή μου εάν μπορώ να τα χρησιμοποιήσω στην έρευνά μου κι αυτός μου είπε: «Ξέρω ότι εκείνη την περίοδο η Γερμανία έπαιξε άσχημο ρόλο. Παρ’ όλα αυτά εσύ να κάνεις ό,τι νομίζεις πως βοηθάει την έρευνά σου». Όταν του έδειξαν τα ντοκουμέντα, παραδέχτηκε ότι αυτά αποδεικνύουν τη συμμετοχή της Γερμανίας στο έγκλημα.
Όταν ο Κώστας Φωτιάδης επιστρέφει στην Ελλάδα, γνωρίζει τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη, στενό συνεργάτη του Ανδρέα Παπανδρέου. Στο παγκόσμιο συνέδριο του ποντιακού ελληνισμού, το 1988, ο Φωτιάδης παρουσιάζει τα ντοκουμέντα της γενοκτονίας και ο Χαραλαμπίδης εισηγείται την καθιέρωση της 19ης Μαΐου ως ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Ομόφωνα τα κόμματα της Βουλής αποφασίζουν να αναθέσουν στον Φωτιάδη τη συγκέντρωση και τεκμηρίωση των ντοκουμέντων της γενοκτονίας, αναλαμβάνοντας όλα τα έξοδα της πολύχρονης έρευνας και της έκδοσης των πηγών.
Στη γραπτή απόφαση του προέδρου Απόστολου Κακλαμάνη ότι αναλαμβάνει το κοινοβούλιο όλα τα έξοδα, απάντησε γραπτά αρνητικά: «Δεν δέχομαι καμία αμοιβή. Μάλιστα έγραψα ότι όλα τα έξοδα θα τα καλύψουν οι Πόντιοι, αρκεί η Βουλή να εκδώσει όλα τα ντοκουμέντα» μας λέει χαρακτηριστικά και συνεχίζει «Οκτώ χρόνια δεν είχα προσωπική ζωή. Μαζί με την πνευματική μου κόρη, την Ευαγγελία Μπουμπουγιατζή, δουλεύαμε διπλά ωράρια για να ολοκληρώσουμε το μεγάλο χρέος. Έκανα έρευνα σε όλα σχεδόν τα αρχεία των υπουργείων Εξωτερικών της Ευρώπης. Η Βουλή είχε αναθέσει σε έξι διακεκριμένους καθηγητές πανεπιστημίων να αξιολογήσουν τη συλλογική έρευνα. Η έκθεσή τους ήταν ένας ύμνος για όλο το συγγραφικό έργο. Με τη δική τους σφραγίδα πήγα στη Βουλή να παραδώσω σε ψηφιακή και δακτυλογραφημένη μορφή την πολύχρονη έρευνα, που ήταν συνολικά 14 τόμοι. Ο πρόεδρος της Βουλής αρνήθηκε να παραλάβει το έργο με την αιτιολογία ότι ξεπέρασα το χρόνο παράδοσης. Ήταν πλέον αργά, μου είπε ο γραμματέας της Βουλής. Η αλήθεια είναι ότι άλλαξε η πολιτική της Ελλάδας.
Είχε έρθει η κυβέρνηση Σημίτη και υποχώρησαν στις πιέσεις της Τουρκίας και των Αμερικανών. Εγώ τους είπα ότι η Ιστορία ποτέ δεν αργεί και ότι οι εθνομάρτυρες του Πόντου έχουν καταξιωθεί στο χρόνο. Με δικά μου έξοδα και προεγγραφές συνδρομητών προχώρησα στην έκδοση των ντοκουμέντων. Μετά από αυτό, ο τότε πρόεδρος της Βουλής, ο Απόστολος Κακλαμάνης, μου ζήτησε συγνώμη και μου πρότεινε να εκδώσουμε έναν τόμο και να τον μεταφράσουμε σε έξι γλώσσες, προκειμένου να αναγνωριστεί διεθνώς η γενοκτονία. Τελικά εκδόθηκε μόνο στα ελληνικά. Όσο ήταν πρόεδρος της Βουλής ο Κακλαμάνης με έξοδα του κοινοβουλίου μεταφράστηκε και σε έξι γλώσσες, αλλά οι μεταφράσεις παρέμεναν στα συρτάρια των προέδρων της Βουλής. Οι νέες πιέσεις της Αμερικής και της Τουρκίας λειτούργησαν αρνητικά στην έκδοση, όμως δεν είχαν το κουράγιο να πουν την αλήθεια γιατί δεν εκδίδονταν, όπως είχαμε συμφωνήσει, παρουσία του Καστανίδη και του Τσιτουρίδη. Μετά από δέκα χρόνια αναγκάστηκα μόνος μου να εκδώσω το βιβλίο στα αγγλικά και τα γερμανικά και, με τη βοήθεια του Ιβάν Σαββίδη, στα ρωσικά».
Παρ’ όλα αυτά πώς φτάσαμε στο σημείο να υπάρχουν σήμερα αρνητές της γενοκτονίας;
Όποιος περιφρονεί την ιστορία, αυτή τον εκδικείται. Δυστυχώς δεν είναι μόνο η πολιτεία που δεν βοηθάει. Πολλές φορές και ο οργανωμένος ποντιακός χώρος δεν μας στηρίζει. Έκανα φέτος, χωρίς καμία οικονομική στήριξη, στη ΔΕΘ μια έκθεση για τη γενοκτονία, σε ένα χώρο 2.500 τ.μ. Με φωτοϊστορία, πίνακες ζωγραφικής, ομιλίες και παράλληλες εκδηλώσεις. Τους είπα σας τα χαρίζω όλα αυτά για να γίνει μια μόνιμη έκθεση σε ένα μουσείο, αρκεί να γίνει οργανωμένα και όχι να τα πάρετε και να βάλετε σε ένα υπόγειο. Αυτήν τη στιγμή έχω άλλους έξι τόμους με ντοκουμέντα για τη γενοκτονία. Συνολικά έχω γράψει 45 βιβλία, από τα οποία τα 24 είναι για τη γενοκτονία. Όλα αυτά πρέπει να τα μεταφράσουμε για να μάθει όλος ο κόσμος τι έγινε με τους προγόνους μας.
Τι θα πρέπει να γίνει το 2019, που συμπληρώνεται ένας αιώνας από τη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου;
Πρώτον, η πολιτεία να σεβαστεί την ιστορία και τη μνήμη των νεκρών μας, να σταθεί στο πλευρό μας και να καθιερώσει ανάλογες ημέρες εκδηλώσεων, όπως έκανε για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων.
Δεύτερον, τα ποντιακά σωματεία να μην κάνουν μόνο φεστιβάλ χορού. Το 2019 θα πρέπει να είναι το έτος που σε όλες τις εκδηλώσεις θα έχει στόχο τον αγώνα για τη διεθνή αναγνώριση της γενοκτονίας. Θα πρέπει μέχρι το τελευταίο χωριό να φτάσει η φωνή και η γνώση της ιστορίας μας. Παράλληλες εκδηλώσεις πρέπει να γίνουν στο εξωτερικό από τα σωματεία της διασποράς. Από αυτά τα σωματεία ίσως έχω και μεγαλύτερες απαιτήσεις, γιατί και την οικονομική δυνατότητα έχουν και βρίσκονται κοντά στα κέντρα αποφάσεων. Για παράδειγμα τα ποντιακά σωματεία της Αμερικής θα πρέπει να έρθουν σε επαφή με ανθρώπους που έχουν σχέση με τις γενοκτονίες, και να αναζητήσουν στη Γερουσία άτομα που είναι υπέρ της αναγνώρισης. Νομίζω ότι τώρα ο δρόμος είναι ανοιχτός. Το βιβλίο της Βουλής, που είναι στα αγγλικά, είναι στη διάθεσή τους. Μέχρι σήμερα ζήτημα είναι εάν 20 βιβλία έχουν φτάσει εκεί. Τους παραχωρώ όλο το υλικό που συγκέντρωσα τόσα χρόνια να το εκδώσουν χωρίς να δώσουν δεκάρα.
Θα μπορούσαν σε τιμή κόστους να τους παραχωρήσω και άλλα βιβλία, για να ενημερώσουν πρόσωπα που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην πολιτική των ΗΠΑ και όχι μόνο. Έτσι θα καταφέρουμε να αναγνωριστεί η γενοκτονία διεθνώς και αυτό θα ήταν το καλύτερο μνημόσυνο για τους προγόνους μας, 353.000 αθώα θύματα περιμένουν τη δική τους Αντιγόνη, για να κάνει το χρέος της απέναντι στην Ιστορία. Ο κρεοντισμός της γειτονικής χώρας θα πρέπει να λάβει τέλος, γιατί όσο δεν δικαιώνεται ο αγώνας των αδικοχαμένων θυμάτων, ο Αττίλας είναι έτοιμος να διαπράξει και άλλα εγκλήματα γενοκτονίας.
*Η συνέντευξη παραχωρήθηκε στο Νίκο Ασλανίδη και δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 30 Δεκεμβρίου 2018
