Έθιμα του Δωδεκαημέρου στον Πόντο από τη χορευτική ομάδα του Συλλόγου Ποντίων Λάρισας στον ετήσιο χορό του Συλλόγου. Επιμέλεια: Αχιλλέας Λέρας
Το δωδεκαήμερο περιλαμβάνει κάποιες από τις μεγαλύτερες θρησκευτικές γιορτές και όλη η χριστιανοσύνη ανά τον κόσμο τιμά με ευλάβεια και λαμπρότητα αυτές τις γιορτές.
Σε κάθε σπιτικό πρέπει να γίνουν όλες οι σχετικές προετοιμασίες. Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων οι νοικοκυραίοι έκαιγαν στο τζάκι το «Χριστοκούρ’», ένα κούτσουρο, ειδικά κομμένο, για τη συγκεκριμένη μέρα. Το άναβαν με τον πρώτο χτύπο της καμπάνας και προσπαθούσαν να κρατήσουν την φωτιά αναμμένη τις τρεις μέρες των Χριστουγέννων, τα λεγόμενα «Χριστουήμερα». Οι νοικοκυρές στόλιζαν το εικονοστάσι με κλαδιά φουντουκιάς ή καρυδιάς και ξηρούς καρπούς, τους οποίους σκόρπιζαν στο σπίτι για καλοτυχία και αφθονία λέγοντας λέγοντας «Άμον ντο ρούζ’νεαούτα τα καλά, αετσ’ πα να ρούζ’νεαπές ‘ς σ’ οσπίτ’ν εμούν τ’ ευλο’ΐας και τα καλοσύνας».. Έφτιαχναν κουλούρια και διάφορα εορταστικά εδέσματα για την οικογένεια αλλά και τους επισκέπτες,
Την παραμονή της γιορτής ψάλλονταν τα κάλαντα των Χριστουγέννων. Τα ποντιακά κάλαντα έχουν το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ότι αφηγούνται την ιστορία του Χριστού μέχρι τη Σταύρωση.
Ένα από τα πρωτοχρονιάτικα έθιμα που γίνονταν στον Πόντο ήταν το καλάντισμα της βρύσης.
Σύμφωνα με το συγκεκριμένο έθιμο, λίγο πριν από τα μεσάνυχτα της Πρωτοχρονιάς, οι γυναίκες πήγαιναν στο πηγάδι του χωριού τους, κρατώντας στα χέρια τους δώρα, τα οποία όταν τα άφηναν έλεγαν την εξής ευχή: «Κάλαντα καλός καιρός και πάντα και του χρόνου». Αφού έλεγαν τη συγκεκριμένη φράση, έπαιρναν το καλαντόνερο, από το οποίο έδιναν να πιουν όσοι τους περίμεναν σπίτι και στη συνέχεια ράντιζαν την οικεία, την αυλή, τα χωράφια, τις αποθήκες και τα ζώα τους. Επίσης, τα κορίτσια έβρεχαν τα μαλλιά τους για να μακρύνουν.
Αυτό που έπρεπε να προσέχει το άτομο που θα έπαιρνε νερό, ήταν να μην γυρίσει να κοιτάξει πίσω, διότι υπήρχε κίνδυνος να αρρωστήσει ψυχικά και να μην μιλήσει σε κανέναν, διότι οι μάγισσες θα έκλεβαν τη φωνή του.
Το καλάντισμα της βρύσης γινόταν κυρίως από τις ελεύθερες κοπέλες, οι οποίες πρόσφεραν στην κυρά-πεγαδίστρα διάφορα φρούτα, ιδίως μήλα, με αντάλλαγμα να τους ανοίξει η τύχη και να είναι ευλογημένες: «Άμον τ’ ανοίγω το πεγάδ’, ν’ ανοίεται η τύχη μ’ κι άμον το τρέχ’ το νερόν να τρέχ’ και ευλοΐας».
Τα ελεύθερα παλικάρια του χωριού,όμως, τα οποία γνώριζαν το συγκεκριμένο έθιμο, κρυφοκοιτούσαν την όλη διαδικασία και μόλις έφευγαν οι κοπέλες, πλησίαζαν στη βρύση κι έτρωγαν τα φρούτα. Αυτός που έτρωγε το μήλο μιας συγκεκριμένης κοπέλας, θα την ερωτευόταν και θα την παντρευόταν, καθώς τότε πίστευαν πως γίνονταν κάποιες μαγικές ενέργειες: Την παραμονή των Φώτων σε κάθε σπίτι ύστερα από το δείπνο γινόταν το έθιμο της εκτελέσεως της επιθυμίας των πεθαμένων «Τα Φώτα θέλω το κερί μ’ και τη Ψυχού κοκκία, και τη Μεγάλ’ Παρασκευήν έναν μαντίλιν δάκρα».
Μπροστά στο εικονοστάσι του σπιτιού έβαζαν χαμηλό τραπέζι, και πάνω σ’ αυτό ένα σκεύος γεμάτο σιτάρι.
Ολόγυρα στο τραπέζι καθόντουσαν γονατιστοί όλοι οι οικείοι σιωπηλοί και άναβαν κεριά – ένα για κάθε πεθαμένο, τον οποίο μνημόνευαν και τελευταία άναβαν και ένα κερί για εκείνον που δεν είχε κανέναν στον κόσμο για να του ανάψει κερί. Κανείς δεν εκινείτο από τη θέση του έως ότου εκαίονταν τέλεια όλα τα κεριά. Έπειτα έκαναν το σταυρό τους και αποχωρούσαν αφήνοντας πάνω στο τραπέζι φαγητά για να τα ευλογήσει ο Χριστός.
