Η παιδεία στον Πόντο, πριν από το διάταγμα ανεξιθρησκείας («Χάττι Χουμαγιούν», 1856), παρεχόταν μόνο από την Εκκλησία και κυρίως τις μεγάλες μονές, όπως του Αγίου Ιωάννη Βαζελώνα, του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα, της Παναγίας Σουμελά, της Παναγίας Γουμερά κλπ, και περιοριζόταν μόνο σε γραφή και ανάγνωση.

Μετά το «Χάττι Χουμαγιούν», κυρίως μετά το 1880, η παιδεία αρχίζει να παρέχεται σε ειδικά διδακτήρια, στα σχολεία, από ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό, τους δασκάλους. Κι ενώ στο 1890 υπήρχαν στον Πόντο γύρω στα 500 σχολεία, με πάνω από 20.000 μαθητές και πάνω από 500 δασκάλους, στις αρχές του 19ου αιώνα η παιδεία γνωρίζει αλματώδη ανάπτυξη στον Πόντο, όπου λειτουργούν σχολεία ακόμη και στα μικρότερα χωριά. Είναι ενδεικτικό πως η  αγάπη και ο σεβασμός που έδειχναν οι Πόντιοι στα γράμματα και η προτεραιότητα που έδιναν στις σπουδές των παιδιών τους, φαίνεται από το γεγονός ότι κάθε ελληνική κοινότητα που αριθμούσε πάνω από 10 οικογένειες, διατηρούσε ελληνικό σχολείο. Έτσι, μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή λειτουργούσαν 1.047 δημοτικά και σχολαρχεία, 7 ημιγυμνάσια και 3 γυμνάσια και δίδασκαν συνολικά 1247 εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων σε 75.000 μαθητές.