Για την Αυστραλιανή κοινωνία του 2020, το Πάσχα των Ορθοδόξων είναι —σε κάποιο βαθμό— γνωστό. Σήμερα, το αρνί στη σούβλα, τα κουλουράκια, ο επιτάφιος της Μεγάλης Παρασκευής και η Θεία Λειτουργία της Αναστάσεως έχουν γίνει τα κύρια εμβλήματα του Πάσχα των Ελλήνων στην αντίληψη των Αντίποδων. Μέχρι και οι αλυσίδες των υπεραγορών (Aldi, Coles και άλλοι) βγάζουν διαφημιστικά για τα απαραίτητα προϊόντα του πασχαλινού τραπεζιού.
Διαχρονικά, πριν από την εποχή της μαζικής μετανάστευσης και του μαζικού τουρισμού στον ελληνικό χώρο, πως έβλεπαν οι Αυστραλοί το Πάσχα των Ελλήνων;
Χαρακτηριστικό παράδειγμα το άρθρο «Πάσχα στην Αθήνα», δημοσίευμα της εφημερίδας Maitland Daily Mercury, στην βόρεια Νέα Νοτίου Ουαλία (Δευτέρα 30 Μαρτίου 1896). Με ευκαιρία την έναρξη των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα εκείνες τις ημέρες, το αναγνωστικό κοινό της κωμόπολης αυτής διάβασε – μεταξύ άλλων: «Αργά το βράδυ του Σαββάτου γίνετε η πραγματική πασχαλιάτικη εορτή. … Καθώς πλησιάζουν τα μεσάνυχτα, και η Λαμπρή διαδέχεται την τελευταία ημέρα της τεσσαρακοστής, ο μητροπολίτης, μία έκρηξη αργυρού και χρυσού, με το στέμμα του, την αργυρή Βίβλο και την επισκοπική ποιμαντορική ράβδο ανεβαίνει το βήμα έξω από την εκκλησία, και ανακοινώνει στους παραβρισκόμενους: Χρηστός Ανέστη! Εντός ενός λεπτού όλες οι καμπάνες κτυπούσαν, μακριά και κοντά. Ορχήστρες άρχιζαν να παίζουν, πυροβολούσαν τα όπλα, ανέβαιναν οι ρουκέτες, άναβαν τα πυροτεχνήματα και η λάμψη των κεριών απλωνόταν από σπίτι σε σπίτι μέχρις ότου ολόκληρη η πόλη είχε ζωντανέψει με ήχο και φωτιά».
«Το Πάσχα των Ελλήνων σε Αθήνα και Μελβούρνη» ήταν ο τίτλος άρθρου του Henry C.J. Lingham στην εφημερίδα της Μελβούρνης Table Talk (26 Απριλίου 1900). Εξηγεί με λεπτομέρεια διάφορα έθιμα τα οποία γνώρισε στην Αθήνα, δηλώνοντας ότι συναγωνίζεται το Καρναβάλι της Βενετίας «σε υπέροχο μεγαλείο».
Ο Lingham έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στην Μεγάλη Παρασκευή, εξηγώντας ότι: «Η Λατινκή Εκκλησία έχει επιλέξει για την δική της Μεγάλη Παρασκευή μία ατμόσφαιρα σκοταδιού και μαυρίλας ενώ η Ελληνική μία φωτεινή και έγχρωμη. Επομένως υπάρχουν διαφορές στους τρόπους τιμής της Σταύρωσης στις εκκλησίες, αν και οι δύο είναι πραγματικά πένθιμες». Έκλεισε το άρθρο του ο Lingham με το επίκαιρο σχόλιο: «Στην Μελβούρνη επίσης αυτή και την προηγούμενη εβδομάδα παρόμοιες τελετές με αυτές τις οποίες περιέγραψα έχουν λάβει χώρα από τον πατέρα Αθανάσιο Καντόπουλο, όσο το επιτρέπουν οι συνθήκες στο προσωρινή στέγη της Εκκλησίας του απέναντι από τα κτίρια του θυσαυροφυλακίου.»
Την εποχή εκείνη ο πρώτος Ορθόδοξος ιερός ναός της Μελβούρνης —ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου— ήταν υπό ανέγερση, εν μέσω σοβαρών διαμαχών μεταξύ του π. Καντόπουλο και ηγετικά στελέχη της Κοινότητας. Είναι παλαιά παράδοση ο αυστραλιανός τύπος να αναδημοσιεύει ανταποκρίσεις Βρετανικών έντυπων. Έτσι ήταν και το άρθρο «Πάσχα στην Κρήτη», αναδημοσίευμα της εφημερίδας Muswellbrook Chronicle (στη βόρεια Νέα Νοτίου Ουαλία, Σάββατο 31 Ιουλίου 1909) από την εφημερίδα του Λονδίνου Westminster Gazette. Το 1909 το Πάσχα των Ορθοδόξων συνέπεσε με αυτό των Δυτικών. Αφού ανέπτυξε τα διάφορα έθιμα των Κρητικών, ο ανταποκριτής από τα Χανιά ανέπτυξε και γεωπολιτικό σχόλιο. «H Εκκλησία των Ελλήνων δεν διδάσκει ότι τα γεγονότα της Μεγάλης Παρασκευής είναι μονάχα τραγικά, και για αυτούς που κατανοούν τις απλές αλήθειες του Κρητικού Πάσχα δεν υπάρχει incongruity με αυτή την γεύση της ερχόμενης χαράς». Με έξυπνο τρόπο, ο αρθρογράφος ταυτίζει την χαρά της Αναστάσεως με την χαρά της απελευθέρωσης της Κρήτης, τόσο από τους Τούρκους όσο και από τους Αγγλο-Γάλλους. Αφού περιγράψει —με λαμπρά χρώματα— τις στολές, τους χορούς, το φορτωμένο πασχαλιάτικο τραπέζι, ο ανώνυμος ανταποκριτής κλείνει με το εξής σχόλιο: «Ήταν ένα περίεργο μείγμα συμβολισμού και υλισμού; υπήρχε πολύ να εντυπωσιάσει τον νου και κάτι να αηδιάσει τις συναισθήσεις, αλλά τόσο στην νηστεία όσο και στο γλέντι ήταν ζωή την οποία ζούσαν έντονα, κι έτσι δεν γινόταν να μην είναι εντυπωσιακή.»
Αυτά τα συναισθήματα εκφράζονται συνεχώς από Αυστραλούς συγγραφείς και σχολιαστές: «η αγάπη των Ελλήνων για την ζωή».
Για τον Signaller N.K. Harvey, οι Θείες Λειτουργίες της εκκλησίας μας ήταν «ενδιαφέρουσες και διαφορετικές για τους Αυστραλούς» στρατιώτες στην Λήμνο το 1915. «Η Μεγάλη Εβδομάδα και η Λαμπρή έπεσαν κατά την διαμονή μας στο νησί, και οι δικοί μας ενδιαφερόντουσαν να δουν πως εόρταζαν οι Έλληνες αυτή την εποχή. Υπήρχε αρκετό κτύπημα της καμπάνας στις εκκλησίες, και για μία–δύο ημέρες, λες και δεν σταματούσαν οι καμπάνες. Την Κυριακή της Λαμπρής υπήρχαν αμέτρητα δώρα από βαμμένα Πασχαλινά αυγά από τους χωριανούς στους δικούς μας». Όπως και φέτος, το Πάσχα έπεσε στις αρχές Απριλίου το 1938. Η ανταποκρίτρια της εφημερίδας Sydney Morning Herald, Liska Woodhouse, με την σειρά της, επικεντρώθηκε στο αποκορύφωμα του Θείου Δράματος, στη Μεγάλη Παρασκευή και στην Ανάσταση. Περιέγραψε την πομπή του Επιταφίου ως εξής: «… και ύστερα κοπέλες ντυμένες με τους χιτώνες της αρχαίας Ελλάδος, κρατώντας πάνω από τις κεφαλές τους μεγάλα καλάθια με ανθούς. Αυτό το μικρό απόσπασμα κοριτσιών ήταν, για μένα, το πιο εκπληκτικό και σημαντικό χαρακτηριστικό της πομπής, αφού, για ένα λεπτό κοιτούσαμε όχι το μεγάλο Χριστιανικό δράμα αλλά κάτι παλαιότερο, κάτι το οποίο είχε παρουσιαστεί εκατοντάδες φορές σε αυτή την ίδια την πόλη, η κηδεία του Άδωνη, ο θάνατος του οποίου συμβόλιζε το τέλος του έτους, και η ανάστασή του, την επιστροφή της Άνοιξης. Παράξενο το ότι αυτό θα ήταν στους εορτασμούς της Ορθοδόξου Εκκλησίας!»
Το Πάσχα όμως δεν είναι πάντα γιορτινή περίοδος για τον Ελληνισμό. Την Κυριακή του Πάσχα του 1821 υπήρξαν αντίποινα για την έναρξη της Επαναστάσεως, όπως σημείωσε η The Sydney Gazette and New South Wales Advertiser (Σάββατο 17 Nοεμβρίου 1821): «Oι εφημερίδες του Παρισιού της 27ης (Απριλίου) παρέχουν τις πιο θλιβερές λεπτομέρειες από την Κωνσταντινούπολη, εκ των οποίων τα ακόλουθα θα χρησιμεύσουν ως δείγμα. Ο πρίγκιπας Κωνσταντίνος Μορούσι, πρόσφατα διορισμένος Διερμηνέας στην Πύλη, αποκεφαλίστηκε. Πολλοί Έλληνες έμποροι μοιράστηκαν την ίδια μοίρα και άλλοι έχουν κρεμαστεί και ανασταλεί πριν από τις πόρτες και τα παράθυρα των σπιτιών τους στο Βόσπορο. Ο νέος Βεζήρης Beuderit και ο Ali Pacha έφθασαν την 21η (Απριλίου) και την επόμενη μέρα ο σεβαστός Έλληνας Πατριάρχης συνελήφθη με εντολή του Σουλτάνου, καθώς προχώρησε στον καθεδρικό ναό για να πραγματοποιήσει την Θεία Λειτουργία και στις πέντε το απόγευμα εκτελέσθηκε στις άγχωνες μπροστά από την πόρτα της Ελληνικής Εκκλησίας. Έξι Επίσκοποι οι οποίοι είχαν συγκεντρωθεί στην Εκκλησία για να βοηθήσουν στις επίσημες εκδηλώσεις της ημέρας, υπέφεραν με τον ίδιο τρόπο – και αρκετοί Χριστιανοί έχουν τεθεί σε σίδερα και φυλακίστηκαν. Εκατοντάδες έχουν πέσει θύματα της οργής του λαού».
Η Κυριακή της Λαμπρής το 1914 ήταν η 6η Απριλίου. Οι οργανωμένοι διωγμοί του γηγενή ελληνικού στοιχείου της Θράκης από το τουρκικό κράτος έφθασε σε τέτοιο βαθμό που το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ο μοναδικός προστάτης του Ελληνισμού των περιοχών αυτών, αναγκάστηκε τον Μάιο του 1914 να κλείσει του ιερούς ναούς και τα σχολεία σε ένδειξη διαμαρτυρίας, να κηρύξει πένθος και την Εκκλησία εν διωγμό. Το Πάσχα των Δυτικών του 1940 βρισκόταν σε εξέλιξη ο πόλεμος με τις δυνάμεις του Μουσσολίνι στα βουνά της Ηπείρου και αναμενόταν η εισβολή των Ναζί από στιγμή σε στιγμή. Όπως έγραψε ο Lieutenant-Colonel Eugene Gorman στην εφημερίδα Truth (17 Μαϊου 1942). Βρισκόταν στο κέντρο της Αθήνας την Κυριακή των Βαΐων των Δυτικών (6 Απριλίου), σημειώνοντας ότι «ο Ελληνο-Γερμανικός Πόλεμος ξεκίνησε κι εκείνο το βράδυ η Γερμανική Πολεμική Αεροπορία πέταξε τα Πασχαλινά αυγά της στον Πειραιά». Την Κυριακή του Πάσχα των Δυτικών (13 Απριλίου), οι Ναζί εξαπέλυσαν σφοδρή επίθεση εναντίον των Άνζακ στην αμυντική γραμμή Ολύμπου-Αλιάκμονα. Την επόμενη ημέρα, οι Άνζακ υποχρεώθηκαν να αποσυρθούν στις νέες θέσεις Λαμίας-Μπράλλου, στη «Γραμμή Θερμοπυλών». Μέχρι την Δευτέρα του Πάσχα των Ελλήνων (29 Απριλίου), σχεδόν 51.000 Άνζακ κι άλλοι Σύμμαχοι είχαν μεταφερθεί στην Κρήτη.
Λίγο πριν από την καταστροφή της πανδημίας του COVID-19, η κυριακάτικη εφημερίδα του Σίδνεϊ Sun-Herald (12 Ιανουαρίου 2020, σελίδα 21 του ταξιδιωτικού παραρτήματος) αναφέρθηκε στην Κυριακή της Λαμπρής: «Μισή ώρα πριν από τα μεσάνυχτα, το Μεγάλο Σάββατο, τα φώτα σβήνουν, ανάβουν τα κεριά, ψέλνονται οι παραδοσιακοί ύμνοι και εκτοξεύονται τα βεγγαλικά, με πιο εντυπωσιακό τοπίο η κορυφή του Λυκαβηττού στην Αθήνα. Η νηστεία των Ορθοδόξων έχει τελειώσει και η Κυριακή της Λαμπρής περνά με εορτασμούς σε ταβέρνες, ή στις πλατείες των χωριών, οπού τα αρνιά γυρίζουν στη σούβλα και η παραδοσιακή μουσική παίζει». Όπως διαβάζουμε στον τύπο της Αυστραλίας, η πίστη και τα έθιμα των Ελλήνων γύρω από το Πάσχα παρουσιάζουν από χρόνια ενδιαφέρον για τους αρθρογράφους και το ευρύτερο κοινό. Διαβάζοντας αυτές τις λιγοστές γραμμές, αυτά τα σχόλια, μαθαίνουμε για το πως μας βλέπουν οι άλλοι. Μαθαίνουμε επίσης για το πως αλλάξαμε σαν λαός και ταυτόχρονα πως αποτελούμε συνέχεια ενός πανάρχαιου πολιτισμού. Αν και κάποια έθιμα έχουν αλλάξει, η ουσία της εορτής του Πάσχα δεν έχει αλλάξει. Η Λαμπρή ονομάζεται έτσι γιατί φέρει το μήνυμα της ελπίδας. Όπως περιγράφεται από μη Ορθοδόξους, είναι εορτή ταυτόχρονα θρησκευτική αλλά και πολιτισμική»
Παναγιώτης Διαμάντης
Γενοκτονολόγος–Ιστορικός
Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας του Σίδνεϊ Αυστραλίας
