Σήμερα θα δαιβάσουμε αναφορές στις ελληνικές αποικίες στην Ευρώπη.
Αρχαίες ελληνικές πόλεις στη Γαλλία
Οι πρώτες ελληνικές αποικίες στη σημερινή Γαλλία, ιδρύθηκαν στα τέλη του 7ου π.Χ. αιώνα. Αφορμή για τη μετανάστευση των Ελλήνων από τη Μικρά Ασία, ήταν ο περσικός κίνδυνος που γινόταν όλο και πιο μεγάλος. Μία από τις πόλεις που βρισκόταν σε άμεσο κίνδυνο, ήταν η Φώκαια, που είχε ιδρυθεί το 800 π.Χ. από Αθηναίους και αποίκους από τη Φωκίδα.
Η ακριβής ημερομηνία ίδρυσης της Μασσαλίας δεν είναι γνωστή, αλλά τοποθετείται γύρω στο 600 π.Χ. Οι Φωκαείς ίδρυσαν τη νέα πόλη στις εκβολές του ποταμού Ροδανού. Κατά τον Στράβωνα η πόλη ήταν χτισμένη κοντά στη θάλασσα, σε βραχώδη αμφιθεατρική τοποθεσία αντικριστά στον νοτιά. Η τοποθεσία της πόλης και το λιμάνι της, θύμιζαν τη Φώκαια.
Σύντομα, η νέα πόλη έγινε «η Αθήνα της Δύσης». Μεγάλοι θαυμαστές της ήταν οι Ρωμαίοι. Ο Ιούλιος Καίσαρας έγραφε: « Η Μασσαλία είναι περίφημος δια τα κτίρια της, τα γυμνάσια και τα σχολάς της. Εν αυτή ανευρίσκει τις τον πολιτισμού της Ασίας και της Ελλάδος». Αλλά και ο Κικέρωνας έγραφε σ΄ ένα φίλο του: «Να ευθυμήσαι ότι άρχει Ελλήνων, οίτινες μετέδωσαν εις όλα τα έθνη των γλώσσαν, τας τέχνας και τον πολιτισμόν».
Η Μασσαλία οχυρώθηκε και οι Έλληνες που ζούσαν σ΄αυτήν διέπρεψαν στο εμπόριο. Καθώς η πόλη αναπτύσσεται, ιδρύει στο Δέλτα του Ροδανού ποταμού τις πρώτες αποικίες της (Θηλίνη, Ροδονουσία και Κιθαριστή). Στο νησί της Μασσαλίας, της αρχαία Στυρία, οι Έλληνες εγκατέστησαν φρουρά από γεωργούς και ακταιωρούς για πρόσθετη προστασία.
Στο σημερινό Σεν Τροπέ, ίδρυσαν την Αθηνόπολη και έπειτα τη Νίκαια (σημ. Νις) και το Μονακό, που είχαν ονομάσει Μόνοικον.
Φυσικό ήταν όμως, η ανάπτυξη και ο πλούτος της Μασσαλίας να προκαλέσει τον φθόνο άλλων λαών. Οι πρώτοι που επιτέθηκαν εναντίον της ,ήταν οι Γαλάτες, που τότε βρίσκονταν σε πρωτόγονη κατάσταση και ηττήθηκαν. Πιο σκληροί αντίπαλοι, ήταν οι Καρχηδόνιοι, τους οποίους οι Μασσαλιώτες καταναυμάχησαν τρεις φορές.
Άλλες αρχαίες ελληνικές αποικίες στη Γαλλία
Δεν ήταν όμως μόνο η Μασσαλία που ιδρύθηκε από τους αρχαίους Έλληνες στη σημερινή Γαλλία, αλλά και άλλες πόλεις: Η Νάρβη, που ιδρύθηκε στο ανατολικό ακρωτήριο των Πυρηναίων όπου οι Έλληνες έστησαν άγαλμα της θεάς Αρτέμιδας που την αποκαλούσαν Κρέουσα ( σήμερα το ακρωτήριο ονομάζεται De Creus(e). Η Αγάθη ιδρύθηκε στις εκβολές του Αυράριου ποταμού και περιβλήθηκε με τείχη για την προστασία της. Η Αντίπολις, ιδρύθηκε στη δεξιά όχθη του Ουάρου ποταμού.
Οι σημερινές Κάνες της Γαλλίας, ιδρύθηκαν από Μασσαλιώτες, γεγονός που τεκμηριώνεται από την εύρεση αρχαίων νομισμάτων της Μασσαλίας σ’ αυτές. Η πόλη ονομάστηκε Ολβία (Μακάρια) ενώ οι Ρωμαίοι την ονόμασαν Horrea.
Η Ηράκλεια, ονομάστηκε έτσι από το άγαλμα του Ηρακλή που είχαν στήσει εκεί, κοντά στο σημερινό χωριό Frejus. Οι Ρωμαίοι την ονόμασαν Κακκαβαρία (κακκάβη= πέρδικα) , από τις πολλές πέρδικες και πάπιες που ζούσαν εκεί. Τέλος, το Ταυρέντιο(ν) ονομάστηκε έτσι γιατί το πλοίο με τους αποίκους που έφτασε εκεί, είχε ως ακροστόλιο το κεφάλι ενός ταύρου.
Η Κορσική και οι Φωκαείς
Οι Φωκαείς, ήταν οι πρώτοι «επισκέπτες» της Κορσικής που λόγω της ομορφιάς της την ονόμασαν Καλλίστη. Το 565 π.Χ. ίδρυσαν στο μέσο των ανατολικών παραλίων της, την αποικία Αλαλία. Όταν το 546 π.Χ. η Ιωνία έπεσε στα χέρια των Περσών και άλλοι Φωκαείς ήρθαν να εγκατασταθούν στην Αλαλία. Οι Ετρούσκοι όμως και οι Καρχηδόνιοι που είχαν καταλάβει σχεδόν όλη τη Σαρδηνία επιτέθηκαν και στην Κορσική. Ακολούθησε μια πολύ σκληρή ναυμαχία (540 π .Χ). Οι Φωκαείς νίκησαν, αλλά είχαν μεγάλες απώλειες καθώς τα 2/3 του στόλου τους είχαν καταστραφεί. Έτσι, ακολούθησε νέα μετανάστευση, στην Ελέα της Ιταλίας, που εξελίχθηκε σε σπουδαίο πνευματικό κέντρο (Ελεατική φιλοσοφική Σχολή).
Οι αρχαίοι Έλληνες στην Ιβηρική Χερσόνησο
Οι σχέσεις των Ελλήνων με την Ιβηρική Χερσόνησο, χρονολογούνται από την εποχή του Χαλκού (3η -2η χιλιετία π.Χ.). Φαίνεται ότι οι Κρήτες του Μίνωα ανακάλυψαν εκεί πολύτιμα μέταλλα και δημιούργησαν οικισμούς. Σ΄΄αυτούς έφταναν από τις Κασσιτερίδες Νήσους (της σημερινής Βρετανίας) , φορτία κασσίτερου. Στην περιοχή της Κόρδοβας βρέθηκαν θραύσματα μυκηναϊκών αγγείων του 13ου – 12ου αι π.Χ. Τα επόμενα χρονολογικά, ελληνικά αγγεία (8ος αι π.Χ.) , βρέθηκαν στην Ουέλβα και αλλού, ενώ βρέθηκε και μια ελληνική περικεφαλαία του 7ου π.Χ. αιώνα, Μαζικές αφίξεις Ελλήνων στην Ιβηρική, έχουμε από τον 7ο π.Χ. αιώνα, οπότε Ρόδιοι, Σάμιοι και Φωκαείς κατέφθασαν εκεί.
Οι αρχαίες ελληνικές αποικίες στην Ιβηρική Χερσόνησο|
Η Ρόδη (Rosas), ιδρύθηκε κατά τον Τίτο Λίβιο τον 8ο π.Χ. αιώνα από Ρόδιους ναυτικούς. Τα Γάδειρα, ιδρύθηκαν αρχικά ως εμπορικός σταθμός. Στη θέση τους βρίσκεται σήμερα η πόλη Κάδιξ. Η Κάλλος (Callosa) , ήταν χτισμένη δυτικά του Έλτσε. Η Μαινάκη (Maiaca) , ιδρύθηκε από Φωκαείς Μασσαλιώτες, στα παράλια της ανατολικής Ανδαλουσίας, στη νοτιοδυτική Ισπανία.
Άλλη αποικία των Φωκαέων της Μασσαλίας ήταν το Ημεροσκοπείον ή Αρτεμίσιον (σημ. Denia). Η Άκρα Λευκή, που πήρε το όνομά της από τη λευκή της ακρόπολη, ιδρύθηκε επίσης από Φωκαείς της Μασσαλίας. Οι Άραβες της έδωσαν το όνομα Αλ Καντ. Σήμερα η πόλη, λέγεται Alicante. Στη θέση της Βαλένθιας, οι Έλληνες είχαν ιδρύσει εμπορικό σταθμό (Πτολεμαίος Πλίνιος). Η πόλη αργότερα κατακτήθηκε από τους Καρχηδόνιους και έπειτα από τους Ρωμαίους. Ο Ασκληπιάδης, αναφέρει την ύπαρξη της πόλης Οδύσσεια (Ulisi), στην ορεινή περιοχή του εσωτερικού της Νότιας Ιβηρίας.
Ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της Μεσογείου κατά την αρχαιότητα, ήταν το Εμπόριο, που χτίστηκε από Φωκαείς της Μασσαλίας. Οι ανασκαφές που ξεκίνησαν εκεί το 1908, έφεραν στο φως αμέτρητα ελληνικά ευρήματα. Η ισπανική πόλη Sagundo, είναι η αρχαία ελληνική Ζάκανθα. Είναι χτισμένη στην κορυφή και στην πλαγιά του τελευταίου βουνού της οροσειράς των Πυρηναίων προς τη θάλασσα. Η ισπανική πόλη Κάντιθ, σύμφωνα με την παράδοση, ιδρύθηκε από τον Ηρακλή πριν 3.000 χρόνια.
Πολλοί Έλληνες τεχνίτες είχαν εγκατασταθεί σ’αυτή. Επεξεργάζονταν τον χρυσό και το ασήμι, επιδρώντας καταλυτικά στην ιβηρική τέχνη. Η Ταραγόνα είναι η αρχαία πόλη Τάρρακον ή Ταρράκων, η οποία ιδρύθηκε από Κρητικούς μισθοφόρους πολεμιστές, που είχε “προσλάβει” η Μασσαλία. Στην κοσμοπολίτικη Ίμπιζα, την αρχαία Έβυσσο, όπως και στη γειτονική Φορμεντέρα, την αρχαία Οφιούσσα, φαίνεται πως οι Έλληνες εγκαταστάθηκαν πολύ νωρίς και είχαν εξαιρετικές σχέσεις με τους κατοίκους των νησιών, που αποτελούσαν το αρχαίο πέλαγος των Πιτυουσσών.
Επίσης, οι αρχαίοι Έλληνες κατέλαβαν τις Βαλεαρίδες νήσους για να υπερασπίσουν τις αποικίες τους από τους Φοίνικες. Οχύρωσαν τα δύο μεγαλύτερα νησιά, τη Μείζονα (Μαγιόρκα) και την Ελάσσονα (Μινόρκα) με πύργους και σκοπέλους στα λιμάνια. Το ίδιο είχαν κάνει και στην Έβυσσο (Ίμπιζα).Στην απέναντι ξηρά, ίδρυσαν το Ημεροσκοπείον, απ’ όπου μπορούσαν να δουν όλα τα σήματα που μεταδίδονταν τη μέρα με καπνούς άχυρων ή χλωρών κλαδιών και τη νύχτα με πυρσούς ή φρυκτωρίες.
Τέλος, από Φωκαείς της Μασσαλίας ιδρύθηκε η ισπανική Έλτσε. Στην αρχαιότητα ονομαζόταν Ελίκη (Helice), προφανώς από την αρχαία πόλη της Αχαΐας Ελίκη, που καταστράφηκε από σεισμό και τσουνάμι το 373 π.Χ. Σήμερα στο Έλτσε υπάρχει η Escuadra de Pobladores Griegos de Elch, δηλαδή ο Όμιλος Απογόνων Ελλήνων Ελίκης, για να θυμίζει την ελληνική καταγωγή των κατοίκων της. Το 1897 ένας 14χρονος σκαλίζοντας το χώμα στο Έλτσε βρήκε μια αρχαία προτομή γυναίκας. Πρόκειται για την περίφημη “Κυρία του Έλτσε”, έργο άγνωστου Έλληνα γλύπτη ή ντόπιου καλλιτέχνη, επηρεασμένου από την ελληνική τέχνη, το οποίο φιλοτεχνήθηκε γύρω στο 470 π.Χ.
Οι Έλληνες στη Μεγάλη Βρετανία.
Οι σχέσεις Ελλάδας και Βρετανίας είναι πανάρχαιες. Ο Π. Μόργκαν στο βιβλίο του “Η Βρετανική Κάμπρια” (1857), γράφει “Η καταγωγή του βρετανικού λαού από τους Έλληνες Τρώες δεν αμφισβητήθηκε ποτέ εδώ και 1.500 χρόνια”. Ο καθηγητής Ρ.Κ. Ουίλιαμσον, σε ανασκαφές που έκανε σε διάφορα μέρη τηςΑγγλίας, βρήκε όπλα, σκεύη και κοσμήματα ελληνικής προέλευσης.
Στο Wiltshire κοντά στο Έσεξ, ανακαλύφθηκε θολωτός μυκηναϊκός τάφος του1600-1400 π.Χ.Τουλάχιστον 360 ορειχάλκινα σκεύη ανελκύστηκαν από τη θαλάσσια περιοχή του Langdon Bay στη Μάγχη. Τα σκεύη αυτά ήταν παρόμοια με εκείνα τωνμυκηναϊκών βασιλικών τάφων.
Στο αρχαίο ιρλανδικό βιβλίο Leadhar Cadhal γράφονται τα εξής: «Το 2640 π.Χ. έφτασαν στη χώρα της Ίριδας από τα νησιά της Δύσης οι πρώτοι Έλληνες έποικοι με αρχηγό τους τον πρίγκιπα Παρθόλων. Πέθαναν όμως από αρρώστια και τάφηκαν ομαδικά σε τύμβο στο Tallaght, έξω από το Δουβλίνο.
Ύστερα από αυτούς, προερχόμενοι από τα ίδια νησιά, έφτασαν άνδρες της φυλής Tuatha de Danan. Ήταν άνδρες θείας καταγωγής. Αφού πολέμησαν εναντίον των Fomure, των τερατωδών γιγάντων που ζούσαν εκεί,τους εξόντωσαν και αναδείχθηκαν νικητές. Τότε χάθηκε και η ηγεμονία των Γιγάντων στην Ιρλανδία».
Οι άνδρες της φυλής των Danan ήταν οι Δαναοί, οι Έλληνες άποικοι τηςεποχής του Χαλκού. Ο Άγγλος αρχαιολόγος και ιστορικός St. Casson, τοποθετεί τον ερχομό των Ελλήνων στη Μ. Βρετανία γύρω στο 2000 π.Χ. Ο συγγραφέας Jaeques Ranin αναφέρει πως οι Έλληνες ταξίδευαν στην Κορνουάλη, δυτικά του Ντεβονσάιρ, και στο Έσεξ. Οι πρόγονοί μας φαίνεται ότι ήταν οι πρώτοι που αξιοποίησαν τον κασσίτερο της Κορνουάλης και των νησιών Σέτλαντ, Εβρίδων, Σίλι και Σορλίνγκ και ονόμαζαν τα βρετανικά νησιά Κασσιτερίδες Νήσους.
Ο Διονύσιος ο Περιηγητής στο έργο του “Οικουμένης Περιήγησις” αναφέρει ότι στην Αγγλία υπήρχαν ακόμη και στην εποχή του αυτοκράτορα Αδριανού (117-138) κατάλοιπα ελληνικών εγκαταστάσεων, καθώς και απόγονοι των Ελλήνων που εξακολουθούσαν να λατρεύουν τον Βάκχο. Και ας μην ξεχνάμε τον Πυθέα τον Μασσαλιώτη, τον τολμηρό θαλασσοπόρο, που έφτασε στη Θούλη (πιθανότατα τη σημερινή Ισλανδία) και κοντά στον αρκτικό κύκλο και τη σημερινή Γροιλανδία. Και όλα αυτά τον 6ο π.Χ. αιώνα.
Η ελληνική γενετική συνεισφορά στη Γαλλία-Μυκηναίοι στη Σουηδία
Σύμφωνα με τον καθηγητή Κωνσταντίνο Τριανταφυλλίδη, η γενετική συνεισφορά των Ελλήνων από τη Φώκαια και την Προβηγκία στη Νότια Γαλλία, φτάνει στο 17% των χρωμοσωμάτων Υ. Στη Μασσαλία η DNA συμβολή των Ελλήνων υπολογίζεται στο 17%. Στην Κορσική η γενετική σύσταση Ε-V13 κυρίως, έδειξε ποσοστό 4,6% στο ανατολικό τμήμα, όπου υπήρχε και η Αλαλία και ποσοστό 1,6% στο δυτικό.
Τέλος, ο Κ. Τριανταφυλλίδης γράφει ότι οι πολιτιστικά και τεχνολογικά εξοπλισμένοι Μυκηναίοι, χρησιμοποιώντας μεγάλα πλοία έφτασαν μέχρι τις ΝΑ ακτές της Σουηδίας, στην περιοχή Ravlunda-Vitemolla-Kivik στην οποία δημιούργησαν εμπορικό σταθμό.
Σκελετικό δείγμα του 2900 π.Χ. που βρέθηκε στο Gokhem της Νότιας Σουηδίας ανήκε σε γεωργό. Το DNA του είναι παρόμοιο στο μεγαλύτερο ποσοστό με αυτό των Ελλήνων και των Κυπρίων. Πιθανότατα μεταξύ Μυκηναίων και Σουηδών υπήρξαν όχι μόνο εμπορικές ανταλλαγές αλλά και μετακινήσεις πληθυσμιακών ομάδων (P. Skoglund, H. Malstrom et al. (2015), “Science” 347, σελ 998-1001).
Όσο για το αραβικό DNA που είχαν ρωτήσει κάποιοι αναγνώστες μας σε προηγούμενο άρθρο, σύμφωνα με τον Κ. Τριανταφυλλίδη, στην Κρήτη, που βρισκόταν υπό αραβική κατοχή για 140 χρόνια είναι μηδενικό. Στην υπόλοιπη Ευρώπη: 7,7% στην Ισπανία, 7% στην Πορτογαλία, 7,5% στη Σικελία και 1,7% στην υπόλοιπη Ιταλία (Capelli C., Onofri V. et al. 2009).
Πηγές: Κ.Α. Βακαλόπουλος -Α. Κεσόπουλος: Ελληνικές πατρίδες της Δύσης — από την αρχαιότητα ως σήμερα, Εκδόσεις «Τζιαμπίρης-Πυραμίδα», Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης, Η Γενετική Ιστορία των Ελλήνων, Εκδόσεις «Κυριακίδη» 2020.
