Για τη μικρασιατική καταστροφή έχουν ευθύνες οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής, και ειδικά οι συμμαχικές, οι οποίες με μια απίστευτη κυνικότητα επαναπροσάρμοσαν έτσι την πολιτική τους, ώστε η νέα τάξη πραγμάτων που θα διασφάλιζε τα συμφέροντά τους να βασίζεται σε μια εθνικιστική Τουρκία, πλήρως ομογενοποιημένη με τις γενοκτονίες των χριστιανικών εθνοτήτων που πραγματοποίησε.
Η σχέση Ελλάδας και Δύσης ήταν μια πολυσύνθετη σχέση με πολλές παραμέτρους. Η πλήρης εθνική αποκατάσταση του ελληνισμού δεν ήταν ιδιαιτέρως επιθυμητή. Από παλιά αυτό φάνταζε ως μεγάλη απειλή για τα δυτικά συμφέροντα. Στις παραμονές του 19ου αιώνα ο Felix de Beajour έγραφε: «Οι έμποροι φοβούνται το συναγωνισμό με τους Έλληνες, λαό εύρωστο και εργατικό, που στέλνει ήδη τα εμπορικά του πλοία ίσαμε τον Τάμεση. Λέγουν ότι θα γεμίσει με το στόλο του όλα τα λιμάνια της Ευρώπης, σε βάρος των Ευρωπαίων μεγαλεμπόρων».
Με τα μικρασιατικά, οι συμμαχικές δυνάμεις ανέδειξαν τα πραγματικά τους αισθήματα απέναντι στον ελληνισμό, όχι πάντα με βάση τα στυγνά οικονομικά τους συμφέροντα. Η ανοχή των γενοκτονιών υπήρξε πρωτοφανής.
Είναι τέτοια η ευθύνη των δυτικών δυνάμεων της εποχής, ώστε ο μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος έγραψε μετά το τέλος της ανθρωποσφαγής: «Με την ένοχη συμμετοχή δύο μεγάλων δυνάμεων της Δύσεως, της Γερμανίας και της Αυστρίας κατά τα έτη 1914-1918, εσφάγη από τους Νεότουρκους ολόκληρον έθνος, το Αρμενικόν και εκατοντάδες χιλιάδες Ελλήνων απεσπάσθησαν βιαίως των εστιών τους και απέθανον εις την εξορία. Με την ένοχη συμμετοχή των συμμαχικών Χριστιανικών δυνάμεων της Δύσεως κατά τα έτη 1919-1922, το εθνικό κίνημα των Τούρκων υπό τον Μουσταφά Κεμάλ, συνεπλήρωσε το έργο των Νεοτούρκων».
Ο ίδιος, επίσης. συγκρίνει τη στάση των δυτικών με αυτή των μπολσεβίκων: «… οι οποίοι καίπερ μπολσεβίκοι εφάνησαν ανθρωπινότεροι από τα πληρώματα των συμμαχικών πλοίων, τα οποία κατά την Μικρασιατικήν Καταστροφήν εν έτει 1922 δεν εδέχθησαν ούτε ένα Έλληνα να σώσουν».
Γαλλία και ΗΠΑ
Η Γαλλία ενθάρρυνε εξ αρχής τους Τούρκους να αντισταθούν. Η υποστήριξή της προς τον κεμαλικό στρατό βρήκε την έκφρασή της με την γαλλοτουρκική συμφωνία της Άγκυρας. Την ημέρα της υπογραφής της συνθήκης. ο Γιουσούφ Κεμάλ ανακοίνωσε την απόφαση της κεμαλικής κυβέρνησης να παραχωρήσει στους Γάλλους κεφαλαιούχους την εκμετάλλευση κοιτασμάτων σιδήρου, χρωμίου και ασημιού.
Ακόμα ανακοίνωσε την επιθυμία των κεμαλικών αρχών για μεικτές γαλλοτουρκικές εταιρείες για την κατασκευή και εκμετάλλευση λιμανιών, σιδηροδρομικών γραμμών κ.λπ. Σε ένα απόρρητο κρυπτογραφημένο τηλεγράφημα του Γάλλου πρωθυπουργού Αριστείδη Μπριάν προς το στρατηγό Τζουρό, που αποκαλύφθηκε πολύ αργότερα, διατάχτηκε η παράδοση στις τουρκικές αρχές από στρατιωτικές στολές μέχρι αεροπλάνα και υλικό για τηλεγραφικό σταθμό.
Μετά την ήττα στα Μουδανιά οι γαλλικές αρχές αφόπλισαν τους Έλληνες στρατιώτες και τους παρέδωσαν στους Τούρκους. Το κλίμα αυτό πέρασε και στους Γάλλους δημοσιογράφους. Απόφευγαν να ενημερώσουν το γαλλικό κοινό για την έκταση των σφαγών στη Σμύρνη και είχαν την τάση να θεωρούν ότι κάθε πληροφορία για ακρότητες αποτελεί «ύποπτη πληροφορία ελληνικής προέλευσης».
Τη στάση αυτή των Γάλλων στηλίτευσε ακόμα και ο Ουίνστον Τσόρτσιλ γράφοντας: «Παρά τις προσπάθειες των Γάλλων να ελαχιστοποιήσουν τις φρικαλεότητες αυτές (των Τούρκων κατά των Ελλήνων στον Πόντο και τη δυτική Μικρασία) και να αποδείξουν, εναντίον των Ελλήνων παρόμοιες φρικαλεότητες σε μικρότερη κλίμακα, η κοινή γνώμη, όση υπήρχε, στρεφόταν αποφασιστικά εναντίον των Τούρκων».
Οι Αμερικανοί από την πλευρά τους ήταν αντίθετοι με τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, γιατί απέβλεπαν στην δημιουργία αμερικανικού προτεκτοράτου σε όλη την Τουρκία. Η αμερικανική αντιπροσωπεία επιδίωκε τη διατήρηση του τουρκικού καθεστώτος στην ασιατική Τουρκία.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες ήθελαν την εντολή των συμμάχων για ολόκληρη την ασιατική Τουρκία, αποβλέποντας στα πετρέλαια της Μοσούλης. Ο Αμερικανός ναύαρχος Τσέστερ, ζητούσε προνόμια για μεγάλη σιδηροδρομική γραμμή που θα συνέδεε το εσωτερικό της Ανατολής με τα παράλια της Μεσογείου. Οι Αμερικανοί μετά το τέλος των τραγικών γεγονότων παρομοίασαν τον Κεμάλ με τον Γεώργιο Ουάσινγκτον.
Η Μεγάλη Βρετανία, ενώ αρχικά υποστήριζε τις ελληνικές θέσεις δεν επενέβη για να περιορίσει την ήττα της συμμάχου της Ελλάδας. Αντιτάχθηκε πλήρως για οποιαδήποτε ρύθμιση του Ποντιακού Ζητήματος. Απέρριψε τις προτάσεις για απόβαση στην Τραπεζούντα των ποντιακών ταγμάτων που είχαν δημιουργηθεί στα πλαίσια του ελληνικού στρατού, ώστε να δημιουργηθεί μια μικρή ελεύθερη περιοχή όπου θα κατέφευγαν οι Έλληνες από τη Ρωσία που καταδιώκονταν από τους μπολσεβίκους.
Επιπλέον, το απόσπασμα αυτό ενισχυμένο, θα μπορούσε να αναχωρήσει στο εσωτερικό γύρω από το Ερζιγκιάν, ώστε να εξασφαλίσει από τους Τούρκους τα νώτα του αρμενικού στρατού.
Αγγλία και Βατικανό
Η πρόταση αυτή συνάντησε την άρνηση της βρετανικής πλευράς. Την αρνητική απάντηση της βρετανικής κυβέρνησης στην πρόταση αυτή εισηγήθηκε ο Βρετανός αρμοστής στο Βατούμι Wardrop.
Tην απόρριψη της πρότασης, παρόλο ότι αυτή εξυπηρετούσε άριστα τον αντιμπολσεβικικό αγώνα της Αντάντ, ο Δ. Καθενιώτης ερμηνεύει ως αποτέλεσμα της υποκειμενικής στάσης του Άγγλου Αρμοστή να αποδεχτεί τη μεταφορά των ταγμάτων του Πόντου στο Βατούμι, γιατί ήταν φανατικός σλαβόφιλος ευμενέστατα διακείμενος προς τους Βουλγάρους.
Ο Νεοκλής Σαρρής υποστηρίζει ότι η συγκεκριμένη βρετανική στάση ήταν απόρροια της αλλαγής των στρατηγικών επιλογών της βρετανικής κυβέρνησης. Ότι το βρετανικό επιτελείο υποστήριζε τον Κεμάλ Ατατούρκ πολύ πριν τις ελληνικές εκλογές του 1920 και πρότεινε τη διατήρηση του αλώβητου της οσμανικής επικράτειας στη Μικρά Ασία και κατ’ επέκταση στα στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων με τον περιβάλλοντα θρακικό χώρο.
Τις Βρετανικές ευθύνες, τουλάχιστον για την ανοχή της γενοκτονίας, ομολόγησε στην Αγγλική Βουλή και ο ίδιος ο πρωθυπουργός Λόιντ Τζωρτζ λέγοντας: «Οι Τούρκοι οργιάζουν κατά των Ελλήνων του Πόντου χωρίς να διασώζονται από τις Αγγλογαλλικές δυνάμεις». Οι Βρετανοί αντιπρόσωποι στη Λωζάννη επανειλημμένα θύμιζαν στον αρχηγό της τουρκικής αντιπροσωπείας Ισμέτ Πασά, ότι η Τουρκία νίκησε επειδή ο αγγλικός στρατός είχε αδρανήσει συνειδητά τον Αύγουστο και Σεπτέμβριο του 1922.
Οι Ιταλοί μαζί με τους Γάλλους εφοδίαζαν τον κεμαλικό στρατό με όπλα, ιματισμό, φορτηγά αυτοκίνητα, αεροπλάνα, καταδιωκτικά και αναγνωριστικά, ενώ ο ελληνικός στρατός είχε αφεθεί τελείως αβοήθητος. Στις 15 Μαρτίου 1929 υπογράφτηκε μυστική συμφωνία των Ιταλών με τον Κεμάλ για εφοδιασμό με άφθονο πολεμικό υλικό. Το ενδιαφέρον της Ιταλίας για την εξασφάλιση απόλυτης κυριαρχίας στο μεσογειακό χώρο είχε εκδηλωθεί από την ίδρυση του ιταλικού εθνικού κράτους. Η επέκταση της Ελλάδας στην Ιωνία και στην Ανατολική Θράκη αποτελούσε απειλή για τα στρατηγικά συμφέροντα των Ιταλών.
Ακόμα και το Βατικανό είχε ανάμειξη στα γεγονότα. Λίγα χρόνια μετά την καταστροφή ήρθαν στο φως έγγραφα που αποδείκνυαν πως το Βατικανό είχε παρακινήσει τους Γάλλους να βοηθήσουν τους Τούρκους γιατί δεν ήθελε να πάρουν οι ορθόδοξοι στα χέρια τους την Κωνσταντινούπολη.
Το Βατικανό φοβόταν ότι η ελληνοορθόδοξη εκκλησία θα γινόταν σοβαρός αντίπαλος σε περίπτωση που θα εδραιώνονταν στο παλιό κέντρο του ανατολικού χριστιανισμού. Xαρακτηριστικές ήταν οι δηλώσεις όπως «προτιμότερη πάνω στο τρούλλο της Αγίας Σοφίας είναι η ημισέληνος παρά ο ελληνικός σταυρός». Το Βατικανό προτιμούσε επίσης τη «μουσουλμανική αδιαφορία από τον ορθόδοξο φανατισμό».
Οι τρεις συμμαχικές χώρες (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία) απέρριψαν τέλος το αγωνιώδες αίτημα των Μικρασιατών για δημιουργία αυτόνομου μικρασιατικού κράτους με πρωτεύουσα τη Σμύρνη. Απείλησαν με ένοπλη αντιμετώπιση στην περίπτωση που ο ελληνικός στρατός επιχειρούσε να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη.
Στο λιμάνι της Σμύρνης την ημέρα των φοβερών σφαγών του άμαχου πληθυσμού βρίσκονταν 21 συμμαχικά πλοία, από τα οποία 11 αγγλικά, 5 γαλλικά, 2 ιταλικά, 3 των ΗΠΑ. Το μοναδικό ενδιαφέρον τους ήταν η προστασία των προξενείων τους.
Οι εκπρόσωποι των «συμμάχων» θαύμαζαν απαθείς κι ολότελα αδιάφοροι το φρικτό θέαμα. Στην Κωνσταντινούπολη οι “συμμαχικές” αρχές αδιαφόρησαν τελείως για τους πρόσφυγες από τον Πόντο και τους άφησαν αβοήθητους, χωρίς καμία στοιχειώδη περίθαλψη, με αποτέλεσμα χιλιάδες να πεθάνουν από τις αρρώστιες στο στρατόπεδο Σελημιέ.
Κείμενο: Βλάσης Αγτζίδης
Αναδημοσίευση από: mikrasiatis.gr
