«Είμαι πολύ περήφανος για αυτή την ταινία, νομίζω όλοι στην ΕΡΤ είμαστε περήφανοι γι’ αυτήν, και εμείς που εργαστήκαμε γι’ αυτήν και όλοι όσοι βοήθησαν με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο» δήλωσε ο Θωμάς Σίδερης στο ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑ.gr, σκηνοθέτης του ιστορικού ντοκιμαντέρ με τίτλο «Γράμμα από τον Πόντο — Αγαπημένε μου αδελφέ Ισαάκ» που έκανε πρεμιέρα πριν από περίπου ένα μήνα στο 6ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Ιεράπετρας.
«Η αφορμή για το ντοκιμαντέρ ήταν το ραδιοφωνικό πρόγραμμα που μεταδόθηκε από το Πρώτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ σε συμπαραγωγή της ΕΡΤ Σερρών, σε αρχική έρευνα του δημοσιογράφου Λεωνίδα Κασάπη».
Το ερέθισμα της δημιουργίας
«Το ντοκιμαντέρ εκείνο είχε ως κεντρικό θέμα τη μαρτυρία του Πόντιου πρόσφυγα Γιάννη Αναστασιάδη, ο οποίος μετά από πολλές περιπέτειες εγκαταστάθηκε αρχικά στο Σιδηρόκαστρο και αργότερα στο Λιβαδοχώρι Σερρών. Η περιπέτεια της οικογένειας Αναστασιάδη, που είναι κοινή με την πορεία δεκάδων χιλιάδων οικογενειών, πριν και μετά τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου με συγκίνησε και συνεχίζει να με συγκινεί βαθύτατα. Από τα θραύσματα λοιπόν εκείνης της μαρτυρίας ξεκίνησε η ιδέα του ντοκιμαντέρ» αναφέρει ο σκηνοθέτης ενώ συμπληρώνει: «ακολούθησε μία ενδελεχής έρευνα με την πολύτιμη βοήθεια των συναδέλφων μου στην ΕΡΤ Σερρών και στην ΕΡΤ3 και σιγά σιγά άρχισε να αναδύεται η ιστορία αυτού του θαυμάσιου Πόντιου πρόσφυγα».
Το ντοκιμαντέρ αυτό έρχεται σαν επιστέγασμα των προηγούμενων ερευνητικών εργασιών του Θωμά Σίδερη, καθώς έχει ασχοληθεί ενδελεχώς με τους πρόσφυγες της περιόδου 1919-1923 και, ιδιαίτερα, με το ζήτημα της προσφυγικής ταυτότητας και ενσωμάτωσης. Αξίζει να σημειώσουμε ότι έχει προηγηθεί το βιβλίο Οι δικοί μας ξένοι το 2013, μία έρευνα για τους χριστιανούς και μουσουλμάνους πρόσφυγες της Ανταλλαγής, με μαρτυρίες προσφύγων πρώτης και δεύτερης γενιάς και μία δίγλωσση έκδοση που ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο και έχει τιμηθεί από τον διεθνή ανθρωπιστικό οργανισμό —παγκόσμιο εταίρο του ΟΗΕ— «Άλμπερτ Σβάιτσερ», με έδρα τη Βιέννη. «Και βέβαια, έχω υλοποιήσει πολλά ραδιοφωνικά ντοκιμαντέρ στην Ελληνική Ραδιοφωνία που επικεντρώνονται στους πρόσφυγες της προαναφερθείσης περιόδου με πρωτογενείς μαρτυρίες και, βέβαια, σχετικά ρεπορτάζ για εκπομπές και για το κεντρικό δελτίο ειδήσεων της ΕΡΤ1» συμπληρώνει ο ίδιος.
Γυρίσματα του Ντοκιμαντέρ
Η έρευνα, τα γυρίσματα και η τελική επεξεργασία του ντοκιμαντέρ διήρκεσαν ακριβώς δύο χρόνια. «Είναι εντελώς συμπτωματικό, ότι η ταινία ολοκληρώθηκε στη θλιβερή επέτειο των 100 χρόνων από την κορύφωση της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου» μας λέει ενώ συμπληρώνει «o βασικός κορμός του φιλμ είναι η αφήγηση του Πόντιου πρόσφυγα Γιάννη Αναστασιάδη. Με βάση την αφήγηση αυτή δημιουργήθηκαν επιμέρους δραματοποιημένες σκηνές που γυρίστηκαν εξολοκλήρου στις Σέρρες. Στη συνοριακή γραμμή του όρους Μπέλες, στο Σιδηρόκαστρο, στη Λίμνη Κερκίνη και στους σιδηροδρομικούς σταθμούς Βυρώνειας και Σερρών». Στο ντοκιμαντέρ παίζουν ερασιτέχνες και επαγγελματίες ηθοποιοί, ενώ σημαντική βοήθεια προσέφερε το ΔΗΠΕΘΕ Σερρών και, φυσικά, το σύνολο του προσωπικού της ΕΡΤ Σερρών. Τη διεύθυνση φωτογραφίας υπογράφει ένας από τους παλαιότερους και σπουδαιότερους διευθυντές φωτογραφίας της ΕΡΤ, ο Αριστοτέλης Μεταξάς, που έδωσε μία ποιητική ματιά στο τελικό αποτέλεσμα, ο Κώστας Αδάμ έκανε την ευρηματική ηχοληψία ενώ τη θαυμάσια μουσική υπογράφει ο Cengiz Onural, μόνιμος συνεργάτης του Θωμά Σίδερη τα τελευταία χρόνια.
«Οι περισσότερες δραματοποιημένες σκηνές γυρίστηκαν σε ακραίες καιρικές συνθήκες, τον χειμώνα του 2017, όπου είχαμε να αντιμετωπίσουμε την παγωνιά των -7 βαθμών Κελσίου».
Ιστορική τεκμηρίωση του Ντοκιμαντέρ
Όσον αφορά την ιστορική τεκμηρίωση του Ντοκιμαντέρ βοήθησε σημαντικά ο ιστορικός Σταύρος Ανεστίδης και το επιστημονικό προσωπικό του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, που παραχώρησε στην παραγωγή πολύ σημαντικό φωτογραφικό υλικό από την εγκατάσταση των Ποντίων προσφύγων στην Ελλάδα. Υπήρξε επίσης σημαντική βοήθεια από τη Λίλα Θεοδωρίδου, καθηγήτρια στα ΤΕΙ Σερρών και τον ιστορικό και συγγραφέα Βασίλη Τζανακάρη. Αμφότεροι έδωσαν σημαντικά στοιχεία και τεκμήρια για την εγκατάσταση των προσφύγων στις Σέρρες, που ήταν και ο τελικός τόπος εγκατάστασης του ήρωα. Βέβαια δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε και την επιστημονική —πέραν της δημοσιογραφικής— ιδιότητα του Θωμά Σίδερη καθώς είναι μέλος και καθηγητής στη Διεθνή Ακαδημία Κοινωνικών Επιστημών, με έδρα το πανεπιστήμιο του Μαϊάμι στη Φλόριδα των ΗΠΑ, απόφοιτος της Νομικής Σχολής Αθηνών, κατέχει μεταπτυχιακό τίτλο στην ανθρωπογεωγραφία από το πανεπιστήμιο Αιγαίου και τέλος είναι υποψήφιος διδάκτωρ στην κοινωνική γεωγραφία στο Χαροκόπειο πανεπιστήμιο.
Λίγο πριν κλείσουμε την όμορφη συζήτηση μας με τον Θωμά Σίδερη τονίζει ότι «το σημαντικό είναι ότι σε αυτό το Ντοκιμαντέρ έχει αξιοποιηθεί πλήρως το πολύτιμο αρχείο τη ΕΡΤ. Επίσης υπάρχουν κινηματογραφικά αρχεία από ιδιωτικές συλλογές και φορείς που μας παραχωρήθηκαν και αποτυπώνουν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του τουρκικού στρατού σε βάρος των Ποντίων. Πρόκειται για πολύ σημαντικά τεκμήρια, κάποια από τα οποία ενσωματώνονται πρώτη φορά σε φιλμ».
Που μπορεί κάποιος να βρει το Ντοκιμαντέρ
Ο δρόμος της συμμετοχής του Ντοκιμαντέρ σε κινηματογραφικά φεστιβάλ της Ελλάδας και του εξωτερικού είναι μακρύς. «Ωστόσο, θα διοργανώσουμε μία πρώτη δημόσια προβολή το προσεχές φθινόπωρο στην πόλη των Σερρών, τόπο εγκατάστασης και θανάτου του Γιάννη Αναστασιάδη» μας αποκαλύπτει ο Θωμάς Σίδερης και συμπληρώνει «το οφείλουμε στη μνήμη του και στη μνήμη των χιλιάδων Ποντίων προσφύγων που υπέστησαν τις τρομερές συνέπειες της Γενοκτονίας» και μας ενημερώνει ότι «μετά την ολοκλήρωση της πορείας του Ντοκιμαντέρ στα φεστιβάλ θα προβληθεί και από την ΕΡΤ».
Θοδωρής Μακρίδης
*Όσον αφορά το σχόλιο που είχαμε κάνει στο άρθρο μας «Πρεμιέρα κάνει σήμερα το νέο ντοκιμαντέρ με τίτλο “Γράμμα από τον Πόντο” του Θωμά Σίδερη», σχετικά με την μη αναφορά της λέξης γενοκτονία στην αρχική δημοσίευση της είδησης από την ert.gr, μπορείτε να διαβάσετε την απάντηση του σκηνοθέτη Θωμά Σίδερη σχετικά με το παραπάνω όπως εδώ.
