Με ένα λουλούδι στη θάλασσα της Αρετσούς στην Καλαμαριά, και το άναμμα 22 κεριών, στη μνήμη των 22.000 αθώων θυμάτων, κυρίως παιδιών, που δεν πρόλαβαν να ζήσουν τη νιότη τους, ολοκληρώθηκε η εκδήλωση της Επιτροπής Πρωτοβουλίας, το απόγευμα της Παρασκευής 19 Ιουνίου 2020, για δεύτερη συνεχή χρονιά, να ανακηρυχθούν τα Απολυμαντήρια Καλαμαριάς, ως Τόπος Ιστορικής Μνήμης και να δημιουργηθεί ένα μουσείο. Και φέτος είχε και την παρότρυνση και την ευλογία του Οικουμενικού Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως κ.κ. Βαρθολομαίου, ο οποίος έστειλε μήνυμα και εκπροσωπήθηκε από τον Μητροπολίτη Νέας Κρήνης και Καλαμαριάς κ.κ. Ιουστίνο. Πράξη συμβολική από τους απογόνους των προσφύγων από όλη τη Μικρασία, τον Πόντο, το Καρς, την Ιωνία, την Ανατολική Θράκη, για να θυμίζει σε όλη την ανθρωπότητα πως οι άνθρωποι αν και έφυγαν άδικα από τη ζωή, αν σκόρπισαν στα πέρατα της γης, μετά τη γενοκτονία που υπέστησαν και αποκορύφωμα τη Μικρασιατική Καταστροφή, εκεί στον τόπου που μαρτύρησαν, στην προσφυγομάνα Καλαμαριά και Θεσσαλονίκη, υπάρχουν ακόμα Άνθρωποι που δεν ξεχνούν. Που επιμένουν να ζωντανέψουν τη μνήμη, να θυμούνται και να διεκδικούν.
Πως η μνήμη είναι ζώσα πραγματικότητα, πως υπάρχουν άνθρωποι που θα αγωνίζονται για να μην υπάρξουν ξανά πρόσφυγες και να αποκαλύπτουν τις αιτίες που γεννούν την προσφυγιά και την εξαθλίωση.
Και όταν οι ομιλητές, αλλά και οι εκπρόσωποι των φορέων, βρέθηκαν στο βήμα για να μιλήσουν και να χαιρετήσουν την εκδήλωση, ένα δάκρυ κυλούσε από τους περισσότερους, ο λυγμός της φωνής τους αδυνάτιζε μιας και διηγούνται οικείες ιστορίες, αυτές που άκουσαν από την παππού και την γιαγιά, για τα όσα δύσκολα πέρασαν και κατάφεραν να επιζήσουν, αλλά και για τους δικούς τους ανθρώπους, πατεράδες, παππούδες, γυναίκες και παιδιά που έχασαν εκείνες της δύσκολες ώρες, ημέρες και μήνες, που βρίσκονταν στα απολυμαντήρια της Καλαμαριάς στη διάρκεια της καραντίνας. Από τα Απολυμαντήρια Καλαμαριάς, τη χρονική περίοδο από το 1916 έως το 1924 πέρασαν περίπου 355.000 άτομα συνολικά, ενώ από αυτούς 22.000 άτομα, άφησαν την τελευταία τους πνοή. Στην αρχή της εκδήλωσης εκ μέρους της Επιτροπής Πρωτοβουλίας για την ανακήρυξη των Απολυμαντηρίων Καλαμαριάς σε Τόπο Ιστορικής Μνήμης, καλωσόρισε τους συμμετέχοντες ο Στέφανος Καργάκης και έδωσε στη συνέχεια τη σκυτάλη στον Μανώλη Λαμτζίδη, συντονιστή της εκδήλωσης, αντιπρόεδρο του Περιφερειακού Συμβουλίου Κεντρικής Μακεδονίας, ο οποίος αναφέρθηκε στο ιστορικό της ίδρυσης της Επιτροπής, στην απόφαση να δημιουργηθεί Επιτροπή από τον Πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα και να δημοσιευθεί η σχετική απόφαση με ΦΕΚ στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης. Τόνισε μάλιστα πως είναι ευτυχές το γεγονός πως υπάρχει ομόφωνη απόφαση της σημερινής σύνθεσης του δημοτικού συμβουλίου Καλαμαριάς, να ενταχθεί στο χωροταξικό σχέδιο η δημιουργία μνημείο στα Απολυμαντήρια Καλαμαριάς. Μήνυμα του Οικουμενικού Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως κ.κ. Βαρθολομαίου μετέφερε ο μητροπολίτης Νέας Κρήνης και Καλαμαριάς κ.κ. Ιουστίνος, ο οποίος μεταξύ άλλων ανάφερε πως «μου έδωσε τις πατρικές του ευχές και την εντολή να σας μεταφέρω τη σύμφωνη γνώμη του για να ανακηρυχθεί αυτός ο χώρος σε τόπο ιερό, τόπο μνήμης. Θα έπρεπε εδώ και πολλά χρόνια να υπάρχει, εδώ στην Καλαμαριά, μνημείο που να αναδεικνύει τις θυσίες και τη συνέχεια του ελληνισμού. Συμφωνώ και εγώ και συνυπογράφω τις προσπάθειες».
Ο δήμαρχος Καλαμαριάς Γιάννης Δαρδαμανέλης επισήμανε την ομόφωνη απόφαση του δημοτικού συμβουλίου για ανέγερση μνημείου και ανακήρυξη του χώρου ως τόπου μνήμης. «Δεν πρέπει να αφήσουμε τη μνήμη να φθίνει. Πρέπει να κάνουμε ένα μνημείο αντάξιο της ιστορικότητας του τόπου, δεν πρέπει να μας εμποδίσει τίποτε να κάνουμε αυτό το έργο και πρέπει να είμαστε όλοι μαζί σε αυτό. Τώρα μπαίνει μπροστά ο δήμος Καλαμαριάς, γιατί είναι υποχρέωσή μας να τιμήσουμε τους προγόνους μας». Ο βουλευτής Α’ Θεσσαλονίκης της ΝΔ Δημήτρης Κούβελας αναφέρθηκε στην ιστορικότητα του χώρου και την ανάγκη διατήρησης της μνήμης και πρόσθεσε: «Η γνώση της ιστορίας, ακόμη και οι δυσάρεστες πτυχές, διδάσκει, είναι η βάση για την καλύτερη πορεία στο μέλλον, για τους λαούς και τα έθνη. Είναι χαρακτηριστικό ότι δυτικά της πόλης στο στρατόπεδο Παύλου Μελά θα δημιουργηθεί μουσείο προσφυγικού και ποντιακού ελληνισμού, κάτι που εξήγγειλε ο πρωθυπουργός». Ο βουλευτής Α’ Θεσσαλονίκης του ΣΥΡΙΖΑ Γιάννης Αμανατίδης επισήμανε ότι η πρωτοβουλία ξεκίνησε το 2019 και πλέον αγκαλιάστηκε ευρύτερα και είναι θετικό το γεγονός γιατί υπάρχει συνέχεια του κράτους να κινηθούν από τη σημερινή κυβέρνηση οι απαιτούμενες διαδικασίες, ώστε το αίτημα της επιτροπής να γίνει πράξη. «Υπάρχει συνέχεια , η παρουσία μας εδώ ανεξαρτήτως κομμάτων και παρατάξεων δείχνει την ενότητα του ελληνισμού σε κρίσιμα ζητήματα, σε εθνικά ζητήματα». Ο πρόεδρος του Ιστορικού Αρχείου Προσφυγικού Ελληνισμού του δήμου Καλαμαριάς, Ανανίας Τσιραμπίδης, με φωνή τρεμάμενη μιας και η οικογένειά του είχε θύματα στα Απολυμαντήρια Καλαμαριάς, τόνισε πως «πέρασαν από εδώ πολλές χιλιάδες προσφύγων της Ανατολής. Εικοσιδύο χιλιάδες πέθαναν, κυρίως από αρρώστιες». Ανέφερε μάλιστα πως μικρός όταν ήταν είχε ακούσματα στα παρακάθια που έκαναν οι πρόσφυγες στο χωριό του, «ότι σε αυτό το χώρο μέσα σε παραπήγματα έζησε εκείνη την περίοδο για ένα επτάμηνο η γιαγιά μου, Άννα, που έχασε από τις αρρώστιες και τις κακουχίες στενούς συγγενείς της. Για όλους αυτούς που χάθηκαν, για όσους επέζησαν τους οποίους χαρακτήριζε η εργατικότητα, η εντιμότητα, ο σεβασμός και η αλληλεγγύη, ρίζωσαν στη νέα πατρίδα δουλεύοντας σκληρά και υπομονετικά. Ταλαιπωρήθηκαν, πέρασαν κακουχίες, στερήθηκαν σωστή ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, θυσιάστηκαν για τα παιδιά τους. Ας είναι αιώνια η μνήμη τους. Ναι, για όλους αυτούς τους προγόνους μας έχουμε υποχρέωση να δημιουργήσουμε αυτό το μνημείο μνήμης και τιμής, εδώ που πρωτοπάτησαν την πατρική γη. Το Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού θα συμβάλλει με κάθε μέσο που διαθέτει για την πραγματοποίηση αυτού του έργου».
Ο Κώστας Φωτιάδης, ομότιμος καθηγητής ιστορίας του πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, αναφέρθηκε στη συμβολή του Νίκου Καζαντζάκη στη διάσωση των προσφύγων από το Καρς και τον Καύκασο, αλλά και την έλευσή τους στα Απολυμαντήρια της Καλαμαριάς, και τις τραγικές στιγμές που έζησαν. Τα γεγονότα αυτά τα περιέγραψαν με τρόπο παραστατικό οι δημοσιογράφοι και οι εφημερίδες της εποχής. Μάλιστα ανέγνωσε επιστολή του δικηγόρου Σ. Τριανταφυλλίδη, ο οποίος αναφέρει: «Η τραγωδία των Καυκασίων. Σώσωμεν αδελφούς από βέβαιον θάνατον! Καλύψωμεν την γύμνια των! Μία θερμή έκκλησις. Απαίσιον και σπαραξικάρδιον θέαμα! Εκτός των γυμνών τούτων ανθρωπίνων σκελετών, οίτινες αναμένουσιν, ως μόνην ελπίδα, τον θάνατον, υπάρχουν και 400 – 450 εντελώς ανήλια ορφανά, από ηλικίας ενός μέχρι 12 ετών, τα οποία εστερήθησαν των φροντίδων των γονέων και των οποίων ενεργείται η περισυλλογή υπό της Στρατιωτικής Υγειονομικής Υπηρεσίας, όπως στεγασθώσιν εις ιδιείτερον θάλαμον. Κα τα έρημα ταύτα πλάσματα είνε γυμνά, περιβάλλονται δε με ρυπαρά ράκη». Ο Νίκος Κωνσταντινίδης, εκπαιδευτικός–συγγραφέας, αναφέρθηκε στα δεινοπαθήματα των προσφύγων που ήρθαν στα Απολυμαντήρια Καλαμαριάς, τονίζοντας πως «ένα από τα λιμάνια της άφιξής τους ήταν και η Καλαμαριά με τα απολυμαντήρια της. Εξήντα θάλαμοι σε μικρή απόσταση από τη θάλασσα, στερεωμένοι πάνω σε ξύλινους πασσάλους, μισό περίπου μέτρο από το έδαφος, με στέγη καλυμμένη από πισσόχαρτο, ήταν τα λεγόμενα απολυμαντήρια. Πρόχειρα, ξύλινα παραπήγματα, κατασκευασμένα το έτος 1916, κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, για τις ανάγκες των συμμαχικών στρατευμάτων. Κι ήταν αυτά, που από το 1918 και μετά, αποτέλεσαν χώρο εγκατάστασης και καραντίνας εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων από τον Πόντο, τον Καύκασο, τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη. Ο τόπος στον οποίο βρισκόμαστε σήμερα επιλέχτηκε ως τόπος αποβίβασης και καραντίνας, γιατί απείχε από το κέντρο της Θεσσαλονίκης και γιατί δεν υπήρχε κίνδυνος της μετάδοσης νόσων. Επιπλέον, εδώ υπήρχαν οι βασικές στεγαστικές υποδομές και οι χώροι για την απολύμανση των προσφύγων. Οι αφηγήσεις των προγόνων μας, που πέρασαν από τα απολυμαντήρια αποδεικνύουν από μόνες τους, πόσο σκληρή ήταν η διαδικασία της απολύμανσης. Η ανάγκη όμως να περάσουν από αυτήν, ήταν επιβεβλημένη, για να μη μεταδοθούν οι μολυσματικές ασθένειες στο ντόπιο πληθυσμό της πόλης. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα οι συνθήκες ζωής στα απολυμαντήρια ήταν μαρτυρικές. Το κρύο έσπαγε κόκκαλα. Ο Βαρδάρης έμπαινε στις παράγκες από τις τρύπες και με ριπές απανωτές μαστίγωνε τους πρόσφυγες. Οι τοίχοι και το πάτωμα είχαν παντού χαραμάδες, απ’ όπου έμπαιναν ποντίκια και μικρά ερπετά».
Ο Αλέξανδρος Ανδρεάδης, γιος του Γιώργου Ανδρεάδη, διάβασε ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο του πατέρα του με τίτλο «Καλαμαριά μου αξέχαστη»: …«Όλη εκείνη η προσφυγιά πέρασε από την καραντίνα, που βρισκόταν κάτω στην παραλία του Κατιρλί και όποιος επέζησε, προωθήθηκε στα διάφορα χωριά της Μακεδονίας, στη νέα πατρίδα. Αυτή η καραντίνα δεν προδίδεται με τίποτε, με τις εγκαταστάσεις, που σήμερα κοσμούν τον χώρο. Συρματοπλέγματα φύλαγαν, μη τυχόν φύγουν οι πρόσφυγες και βάλουν σε κίνδυνο τους Θεσσαλονικείς. Και κανείς δεν ερχόταν προς τους πρόσφυγες, προς τον πόνο και την αθλιότητα». Το βιβλίο ξεκινάει με μία αφιέρωση, που λέει: Αφιερώνεται σ’ όλους, που αγάπησαν και θυμούνται τον τόπο, όπου γεννήθηκαν, γιατί πρέπει να θυμόμαστε και πρέπει να μάθουμε στα παιδιά μας να θυμούνται. Η ανακήρυξη των «απολυμαντηρίων» της Καλαμαριάς σε τόπο ιστορικής μνήμης και η ανέγερση σχετικού μνημείου μέσα σε αυτόν δεν είναι μόνο αίτημα ανθρωπιάς. Για εμάς τους απογόνους των προσφύγων είναι και ιστορικό χρέος! Είναι ο πιο εμβληματικός τρόπος, με τον οποίο θα μεταφέρουμε στις επόμενες γενιές, που θα απομακρύνονται χρονικά από τα ιστορικά γεγονότα, αυτά τα τραγικά συμβάντα της προσφυγιάς, του πόνου και των απωλειών, που έζησαν οι πρόγονοί μας. Με σκοπό όχι την έχθρα και την αντεκδίκηση, αλλά την πραγματική συμφιλίωση και την ειρήνη. Όχι μέσα από τη λήθη, αλλά μέσα από τη γνώση των μελανών σελίδων της ανθρώπινης ιστορίας των πολέμων, των γενοκτονιών και της οδυνηρής προσφυγιάς, ώστε να μην επαναλαμβάνονται τα ίδια φαινόμενα, όπως δυστυχώς πάλι και στις ημέρες μας».
Χαιρετισμό εκ μέρους του περιφερειάρχη Κεντρικής Μακεδονίας Απόστολου Τζιτζικώστα, απηύθυνε εκπρόσωπός του, ο οποίος τόνισε πως η Περιφέρεια είναι στο πλευρό της επιτροπής για τη δημιουργία μνημείου στα Απολυμαντήρια Καλαμαριάς. Σύντομο χαιρετισμό απηύθυνε Χάρης Τσιρκινίδης, ο οποίος αναφέρθηκε στις δύσκολες στιγμές που πέρασαν οι πρόσφυγες και θυμήθηκε προσωπικές στιγμές της οικογενείας του που έχουν σχέση με την οικογένειά του. Χαιρετισμό στην εκδήλωση απηύθυναν, η Στέλλα Γεωργιάδου εκ μέρους της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος, ο Κωνσταντίνος Σαμουρκασίδης γενικός γραμματέας της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ποντιακών Σωματείων, ο Αντώνης Οραήλογλου πρόεδρος της Ομοσπονδίας Προσφυγικών Σωματείων, ο Βασίλης Μωυσίδης, από την Διεθνή Συνομοσπονδία Ποντίων Ελλήνων, δημοτικός σύμβουλος του δήμου Θεσσαλονίκης, ο οποίος μετέφερε και το χαιρετισμό του δημάρχου Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνου Ζέρβα, εκπρόσωποι των ποντιακών και προσφυγικών οργανώσεων, δημοτικών παρατάξεων της Καλαμαριάς.
Χαιρετισμό απηύθυναν επίσης, ο Γιώργος Λυσαρίδης, πρόεδρος της Ευξείνου Θεσσαλονίκης, ο Χρήστος Πετανίδης από το σύλλογο Καυκασίων Καλαμαριάς, η Ταμίλα Ελευθεριάδου, εκ μέρους των παλιννοστούντων ομογενών. Χαιρετισμό εκ μέρους της Επιτροπής Πρωτοβουλίας, απηύθυνε επίσης ο Κώστας Πασσαλίδης. Στη διάρκεια της εκδήλωσης με τη συνοδεία της λύρας του Θανάση Στυλίδη και τη φωνή της Δέσποινας Γεωργιάδου – Αδελφίδου, απέδωσαν τα τραγούδι, «Την Πατρίδα μ’ έχασα», «Έρημον Καράπουρουν», ενώ το χορευτικό τμήμα της Αδελφότητας Κρωμναίων Καλαμαριάς, απέδωσε το χορό «Τας» και το χορό των μαχαιριών. Στη μνήμη των θυμάτων προσφύγων τηρήθηκε ενός λεπτού σιγή. Η επιτροπή πρωτοβουλίας, ακολούθησε τις οδηγίες που ισχύουν λόγω πανδημίας του Covid-19 και για τον λόγο αυτόν η παρουσία των προσκεκλημένων ήταν περιορισμένη ενώ τηρήθηκαν οι απαιτούμενες αποστάσεις.
Πηγή: efxinospontos.gr / Φόρης Πεταλίδης
