Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινούπολης από μουσείο σε ισλαμικό τέμενος θα πρέπει να ιδωθεί ως τμήμα μιας ευρύτερης κρατικής ιδεολογικής ατζέντας και πολιτικής πρακτικής, με στόχευση εσωτερική αλλά και διεθνή. Άλλωστε προηγήθηκε η μετατροπή σε τζαμί και άλλων βυζαντινών εκκλησιών (πχ. Αγία Σοφία Τραπεζούντας και αλλού). Βέβαια, θέλω να τονίσω ότι η καταστροφή ορθόδοξων μνημείων δεν είναι μονοπώλιο των ισλαμιστών.
Όταν για δεκαετίες κυριαρχούσαν οι κεμαλιστές, πολλές εκκλησίες μετατράπηκαν σε τζαμιά, σε στάβλους και αποθήκες, καταστράφηκαν εσκεμμένα ή αφέθηκαν να καταρρεύσουν.
Ο κλάδος ειδικού πολέμου της στρατοχωροφυλακής είχε ιδρύσει πριν από δεκαετίες μια μυστική ομάδα, που είναι άγνωστο για πόσο έδρασε, η οποία είχε ως αποστολή την ανατίναξη χριστιανικών μνημείων στη Μικρά Ασία, προκειμένου να σβηστούν τα ίχνη της ιστορικής παρουσίας των χριστιανικών λαών που υπέστησαν διωγμούς και γενοκτονία. Όσα μνημεία διασώθηκαν, το κράτος αργότερα τα ανέδειξε σε πόλο έλξης τουριστών και πηγή σημαντικού εισοδήματος, ενώ παράλληλα τα χρησιμοποίησε και ως εργαλεία ήπιας ισχύος προς τον δυτικό κόσμο, καλλιεργώντας ένα προφίλ ψευδο-ανεκτικότητας. Όμως δεν είναι μόνο τα χριστιανικά μνημεία, αλλά και η πολιτιστική κληρονομιά Κούρδων και Αλεβιτών που έχει υποστεί σημαντικές καταστροφές από το τουρκικό κράτος (με ισλαμικό ή κεμαλικό μανδύα). Για παράδειγμα η κουρδική πόλη Χασάνκεϊφ, που πρόσφατα έμεινε κάτω από τα νερά λόγω κατασκευής υδροηλεκτρικού φράγματος, αλλά και οι πόλεις Ντέρσιμ και Σουρ, που υπέστησαν καταστροφές και αλλοιώσεις από τον τουρκικό στρατό. Στόχος του τουρκικού κράτους ήταν και παραμένει ο περαιτέρω εξισλαμισμός και εκτουρκισμός των διαφορετικών θρησκευτικών και εθνοτικών ομάδων της Ανατολίας. Για να το επιτύχει αυτό πρέπει να καταστρέψει τους τόπους μνήμης και την πολιτιστική κληρονομιά αυτών των κοινωνικών ομάδων. Το ίδιο πράττει και με την Κωνσταντινούπολη και την Αγία Σοφία. Υπάρχει μια συνέχεια και συνέπεια δεκαετιών σε αυτή την πολιτική καταστροφής και αφομοίωσης. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε κομματικό κείμενο του κεμαλικού CHP που διακινήθηκε στα στελέχη του ήδη από την δεκαετία του 1940, αποκαλύπτεται κρατικός σχεδιασμός για εκδίωξη του ελληνικού πληθυσμού της Πόλης στην επέτειο των 500 χρόνων από την άλωση. Το σχέδιο υλοποιήθηκε με δύο χρόνια καθυστέρηση, με τα Σεπτεμβριανά του 1955.
Στα διεθνή τώρα, μετατρέποντας της Αγ. Σοφία σε τζαμί, πράξη υψηλότατου συμβολισμού, ο Τ. Ερντογάν προσπαθεί να παρουσιάσει τον εαυτό του στην εσωτερική και διεθνή κοινή γνώμη ως έναν δυναμικό ηγέτη των σουνιτικών ισλαμικών χωρών και ως προστάτη των σουνιτών της Ευρώπης και του δυτικού κόσμου γενικότερα. Καλλιεργεί το προφίλ ηγέτη που υποτίθεται πως δεν υπολογίζει τις αντιδράσεις της «κακής Δύσης». Πιθανώς η πράξη του αυτή να ενισχύσει ελαφρώς και τα εκλογικά ποσοστά του, δεν αναμένω όμως ιδιαίτερη εσωτερική εκλογική ενίσχυση. Άλλωστε, έτσι πως είναι το καθεστώς, οι εκλογές δεν έχουν και τόση σημασία πλέον. Όσοι στην Ελλάδα υποστηρίζουν ότι το έκανε για λόγους εσωτερικής κατανάλωσης θα πρέπει να το ξανασκεφτούν. Ακόμα όμως και έτσι να ήταν, το γεγονός ότι τέτοιες πράξεις θεωρούνται ως θεμιτές από μεγάλο μέρος της τουρκικής κοινής γνώμης είναι αποκαλυπτικό μιας κατακτητικής και επεκτατικής πολιτικής κουλτούρας που παραμένει mainstream στην κοινωνία. Αυτό πρέπει να μας προβληματίζει. Δεν είναι τυχαίο ότι με εξαίρεση το φιλοκουρδικό κόμμα, όλα τα άλλα κόμματα άμεσα ή έμμεσα (και οι κεμαλιστές) στήριξαν αυτή την πράξη. Παράλληλα ο Ερντογάν με τη μετατροπή της Αγ. Σοφίας σε τζαμί ενισχύει και χρησιμοποιεί το θρησκευτικό συναίσθημα για να προετοιμάσει τους πολίτες του για περαιτέρω στρατιωτικές εμπλοκές στο εξωτερικό, κατασκευάζει δηλαδή μεγαλύτερη νομιμοποίηση για επεκτατικούς πολέμους.
Νίκος Μιχαηλίδης
Επίκουρος καθηγητής ανθρωπολογίας,
University of Missouri, St. Louis (UMSL)
Πηγή: lifo.gr
