Η Σάντα, τη μαύρη περίοδο της Γενοκτονίας, είχε ένα από τα καλύτερα αντάρτικα. Με μπροστάρη τον Καπετάν Ευκλείδη, οι Σανταίοι έδωσαν πολύ σκληρές μάχες απέναντι σε πολυάριθμα τούρκικα στρατεύματα.
Μια συγκινητική ιστορία που μας έρχεται από την όμορφη Σάντα έχει να κάνει με τον Τούρκο Αλή Ουζούν Χαλήλ Ογλού, που κατοικούσε έξω από το Ισχάν και ο οποίος, δεν ήταν λίγες οι φορές, που έσωσε τους αντάρτες από το θάνατο. Μην αντέχοντας τις θηριωδίες των ομοεθνών του, ακολούθησε εντελώς διαφορετικό δρόμο, βοηθώντας τους Έλληνες του Πόντου και συγκεκριμένα της Σάντας.
Από το 1918-1923, ο χωροφύλακας Αλή Ουζούν Χαλήλ Ογλού τρέχει, με την πρώτη ευκαιρία, στα μέρη που κρύβονταν οι Σανταίοι αντάρτες, δίνοντάς τους πληροφορίες για τις κινήσεις του τούρκικου στρατού και της χωροφυλακής, ώστε να λάβουν τα μέτρα τους και να κρυφτούν. Και όταν, κάποιες φορές, του ήταν δύσκολο να τους συναντήσει, τότε κρεμούσε στην αυλή του σπιτιού του ένα πάπλωμα κόκκινο. Με αυτή την κίνηση, την οποία έβλεπαν οι αντάρτες με κιάλια, καταλάβαιναν πως διέτρεχαν κίνδυνο και έτσι έπαιρναν τα μέτρα τους. Όταν, από την άλλη, το χρώμα του παπλώματος ήταν άσπρο, τότε ήταν σημάδι πως τα πράγματα ήταν ήσυχα. Δεν ήταν, επίσης, λίγες οι φορές που ομάδα ανταρτών κατέβαινε προς το σπίτι του Αλή Ουζούν Χαλήλ Ογλού, παίρνοντας κουβέρτες και φαγητό.
Κάποια στιγμή, όμως, οι Τούρκοι του χωριού κατάλαβαν πως ο συγχωριανός τους βοηθούσε τους Πόντιους αντάρτες και ειδοποιούν τον Μουφτή. Τότε ένα μανιασμένο απόσπασμα τουρκικής χωροφυλακής κατευθύνεται προς το σπίτι του Αλή.
Τον ρώτησαν τόσο αυτόν, όσο και την οικογένειά του, που κρύβονταν οι Σανταίοι, αλλά κανείς δεν απαντούσε. Το μόνο που έλεγαν είναι ότι δεν γνώριζαν τίποτα. Η οικογένεια του Αλή Ουζούν Χαλήλ Ογλού βασανίστηκε από τους Τούρκους χωροφύλακες, αλλά δεν πρόδωσε τους αντάρτες. Αρνιόντουσαν σθεναρά κάθε ισχυρισμό των χωροφυλάκων ότι βοηθούν τους Πόντιους αντάρτες.
Οι Τούρκοι χωροφύλακες, όμως, επέμεναν στις κατηγορίες, ώσπου στο τέλος σκότωσαν όλη την οικογένεια του Αλή.
Μια τούρκικη οικογένεια, λοιπόν, θανατώθηκε, προσπαθώντας να προστατέψει τους Πόντιους αντάρτες.
Πληροφορίες πάρθηκαν από το βιβλίο: Άγιοι του Πόντου
