Τα Θεοφάνεια είναι μια από τις σπουδαιότερες γιορτές της Χριστιανοσύνης, καθώς την ημέρα αυτή βαπτίστηκε ο Ιησούς Χριστός. Επιπλέον, είναι σημαντική γιορτή διότι την ημέρα αυτή έγινε και η αποκάλυψη του τριαδικού Θεού. Σύμφωνα με τις γραφές, τη στιγμή της βάπτισης του Θεανθρώπου, κατέβηκε από τον ουρανό το Άγιο Πνεύμα έχοντας μορφή περιστεριού και ταυτόχρονα ακούστηκε από τον ουρανό μια φωνή να λέει «Ούτος εστίν ο Υιός μου ο αγαπητός εν ω ευδόκησα», αναφερόμενη φυσικά στον Χριστό που βαπτιζόταν.
Αυτή ήταν και η μοναδική φορά που η Αγία Τριάδα εμφανίστηκε στη γη.
Στον Πόντο τιμούσαν ιδιαιτέρα την ημέρα αυτή, με την οποία σημειωτέον έκλεινε και το δωδεκαήμερο.
Την παραμονή των Θεοφανείων ή αλλιώς των Φώτων, όλοι οι κάτοικοι κρατούσαν αυστηρή νηστεία, ώστε την επομένη να πιουν τον μέγα αγιασμό. Την ημέρα αυτή ο αγιασμός των υδάτων γινόταν στην εκκλησία. Στη συνέχεια, μετά την ολοκλήρωση της λειτουργίας, ο παππάς πήγαινε στα σπίτια των πιστών και τα ράντιζε με τον αγιασμό, ψάλλοντας το τροπάριο «Εν Ιορδάνη…».
Επίσης, το βράδυ οι κάτοικοι στον Πόντο πραγματοποιούσαν, ο καθένας στο σπίτι του, μνημόσυνο για τους πεθαμένους του. Συγκεκριμένα, πριν από το βραδινό φαγητό, όλα τα μέλη της οικογένειας άναβαν κεριά μνημονεύοντας τους νεκρούς τους και τα τοποθετούσαν σε ένα μεγάλο ταψί γεμάτο σιτάρι, το οποίο και είχαν τοποθετήσει μπροστά από το εικονοστάσι. Στη συνέχεια κάθονταν όλοι γονατιστοί και προσεύχονταν μέχρι να καούν τα κεριά. Μόλις καίγονταν, έκαναν το σταυρό τους και σηκώνονταν. Να σημειωθεί πως εκτός από τα κεριά που άναβαν για τους δικούς τους πεθαμένους, άναβαν και ένα για εκείνους που δεν είχαν κανέναν να τους ανάψει.
Την ώρα που άναβαν τα κεριά, συνήθιζαν να λένε, «Τα Φώτα θέλω το κερί μ’ και τη Ψυχού κοκκία και τη Μεγάλ’ Παρασκευήν έναν μαντήλιν δάκρια».
Στη συνέχεια έτρωγαν το δείπνο τους, το οποίο αποτελούνταν κυρίως από φασούλια, μαύρα λάχανα και βραστή κολοκύθα. Το τραπέζι παρέμενε στρωμένο και γεμάτο φαγητά όλο το βράδυ, καθώς πίστευαν πως έρχονταν και έτρωγαν και οι πεθαμένοι.
Μετά το δείπνο, κυρίως μικροί, αλλά και κάποιοι μεγάλοι μασκαρεύονταν και έβγαιναν για να ψάλλουν τα κάλαντα των Φώτων. Πήγαιναν σε όλα τα σπίτια, με τους νοικοκυραίους να τους κερνάνε γλυκά, ξηρούς καρπούς, φρούτα και στους μεγάλους και κρασί.
Μόλις ξημέρωνε η ημέρα των Θεοφανείων, όλοι πήγαιναν στην εκκλησία προκειμένου να ακούσουν τη θεία λειτουργία. Μετά το πέρας της λειτουργίας έπαιρναν τον αγιασμό και τον πήγαιναν σπίτι τους, όπου όλοι έπιναν από τρεις γουλιές και στη συνέχεια ράντιζαν το σπίτι, την αυλή, τα χωράφια και τα ζώα τους. Τον υπόλοιπο που περίσσευε τον φύλαγαν στο εικονοστάσι, καθώς πίστευαν πως είχε θαυματουργές ικανότητες.
Φυσικά, την ημέρα αυτή γινόταν και η κατάδυση του Τιμίου Σταυρού, όπου κυρίως νέοι βουτούσαν στα παγωμένα νερά, προκειμένου να τον πιάσουν. Οποίος τον έπιανε θεωρούσαν πως θα έχει μεγάλη ευλογία.
Το σταυρό, έπειτα, τον πήγαιναν σε όλα τα σπίτια για ευλογία.
