Μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του Πόντου, που έπαιξε, μάλιστα, σημαντικό ρόλο στην απελευθέρωση της Ελλάδας, είναι αδιαμφισβήτητα ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ο οποίος καταγόταν από τα Ύψηλα της Τραπεζούντας. Γεννήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 1782 στην Κωνσταντινούπολη, από εύπορη οικογένεια, η οποία είχε ρίζες από την αυτοκρατορική οικογένεια των Κομνηνών.
Να σημειωθεί πως μετά την άλωση της Πόλης, οι Κομνηνοί πρόσθεσαν στο επίθετό τους και το Υψηλάντης.
Οι γονείς του ήταν ο ηγεμόνας, Κωνσταντίνος Υψηλάντης και η Ελισάβετ Βακαρέσκα. Μεγάλωσε σε ένα κλίμα ιδιαίτερα πατριωτικό. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να θέσει από νωρίς ως μεγάλο του στόχο την απελευθέρωση του ελληνικού έθνους.
Το 1810 κατατάχθηκε στο σώμα των εφίππων σωματοφυλάκων του τσάρου Αλέξανδρου Α’, με το βαθμό του ανθυπολοχαγού του ιππικού. Στις μάχες κατά του Ναπολέοντα έπαιξε σημαντικό ρόλο και μάλιστα στη μάχη της Δρέσδης, στις 27 Αυγούστου του 1813, έχασε, σε ηλικία 21 ετών, το δεξί του χέρι.
Το 1814-1815 συμμετείχε στο συνέδριο της Βιέννης, όπου δε δίστασε να εκφράσει την άποψη ότι το ζήτημα των Ελλήνων δεν είναι μόνο υπόθεση της Ελλάδας αλλά και υπόθεση του χριστιανισμού και του ανθρωπισμού και θα πρέπει να απασχολεί όλες τις βασιλικές αυλές της Ευρώπης.
Αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας
Η Φιλική Εταιρεία ιδρύθηκε το 1814 στην Οδησσό από τους Εμμανουήλ Ξάνθο, Νικόλαο Σκουφά και Αθανάσιο Τσακάλωφ. Σκοπός της σημαντικής –εάν όχι της σημαντικότερης– αυτής μυστικής οργάνωσης ήταν η προετοιμασία της επανάστασης για την απελευθέρωση του ελληνικού έθνους από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Οι Φιλικοί πίστευαν πολύ πως με τη σωστή στρατηγική θα πετύχαιναν το στόχο τους. Η αυτοπεποίθηση που τους διακατείχε αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι το 1818 η έδρα τους από την Οδησσό όπου βρισκόταν, μεταφέρθηκε στην καρδιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δηλαδή, στην Κωνσταντινούπολη.
Μετά το θάνατο του Σκουφά, οι υπόλοιπο ιδρυτές της έψαχναν να βρουν μια σημαντική προσωπικότητα για να αναλάβει τα ηνία, προκειμένου αυτή να προσδώσει ακόμη περισσότερο κύρος και ακόμη περισσότερη βαρύτητα στον αγώνα τους. Μετά την άρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια, οι Φιλικοί πλησίασαν τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, ο οποίος τον Απρίλιο του 1820, ανέλαβε τελικά την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας. Χαρακτηριστικός είναι ο διάλογος μεταξύ του Ξάνθου με τον Υψηλάντη πριν την επίτευξη συμφωνίας:
Υψηλάντης: «Γιατί οι Έλληνες δεν προσπαθούν να ενεργήσουν ώστε, αν δεν δύνανται να ελευθερωθούν από τον ζυγόν, τουλάχιστον να τον ελαφρώσουν;»
Ξάνθος: «Πρίγκιψ, με ποία μέσα και με ποίους οδηγούς να ενεργήσωσιν οι δυστυχείς Έλληνες την βελτίωσιν της πολιτικής των καταστάσεως; Αυτοί έμειναν εγκαταλελειμμένοι από εκείνους, οίτινες εδύναντο να τους οδηγήσωσι, διότι όλοι οι καλοί ομογενείς καταφεύγουν εις ξένους τόπους και αφήνουν τους ομογενείς των ορφανούς. Ιδού ο Κόμης Καποδίστριας υπηρετεί τη Ρωσίαν, ο μακαρίτης πατήρ σας κατέφυγε εδώ και ο Καρατζάς εις την Ιταλίαν, υμείς ο ίδιος υπηρετούντες την Ρωσίαν εχάσατε υπέρ αυτής την δεξιάν χείρα σας, και άλλοι ίσοι καλοί καταφεύγοντες εις την χριστιανικήν Ευρώπην μένουν εκεί, χωρίς να φροντίζουν δια τους δυστυχείς αδελφούς των».
Υψηλάντης: «Αν εγώ εγνώριζον ότι οι ομογενείς μου είχον ανάγκην από εμέ και εστοχάζοντο, ότι εδυνάμην να συντελέσω εις την ευδαιμονίαν των, σου λέγω εντίμως, ότι ήθελον μετά προθυμίας κάμω κάθε θυσίαν, ακόμη και την κατάστασίν μου, και τον εαυτόν μου θα εθυσίαζον υπέρ αυτών».
Ξάνθος:«Δος μοι Πρίγκιψ, την χείρα σας εις βεβαίωσιν των όσων εκφράσθητε».
Σε εκείνο το σημείο ο Υψηλάντης τού έδωσε το χέρι.
Ο Ιερός Λόχος
Προκειμένου να ενισχύσει ακόμη περισσότερο τον αγώνα για την απελευθέρωση, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ιδρύει, στα μέσα Μαρτίου του 1821, τον Ιερό Λόχο, στην Φωξάνη, πόλη στα όρια της Μολδαβίας με τη Βλαχία. Πρόκειται για ένα στρατιωτικό σώμα, το οποίο αποτελούνταν από εθελοντές σπουδαστές των ελληνικών αποικιών της Μολδοβλαχίας και της Οδησσού. Ήταν η πρώτη οργανωμένη στρατιωτική μονάδα της Ελληνικής Επανάστασης, στην οποία ο Αλέξανδρος Υψηλάντης πίστευε πολύ, καθώς θεωρούσε πως οι συγκεκριμένοι νεαροί θα πολεμούσαν με πάθος για την ελευθερία, προσδίδοντας, μάλιστα, μια νέα ώθηση στον αγώνα.
Η πρώτη μεγάλη μάχη –είχαν προηγηθεί κι άλλες μικρότερες– ήταν αυτή του Δραγατσανίου, η οποία πραγματοποιήθηκε 6-7 Ιουνίου. Τα πράγματα, όμως, δεν κύλησαν όπως τα είχε υπολογίσει ο Υψηλάντης, με αποτέλεσμα ο Ιερός Λόχος να αποδεκατιστεί και όσοι επέζησαν να υποχωρήσουν. Έτσι η εκστρατεία έληξε άδοξα, με τον Υψηλάντη να παραδίνεται στους Αυστριακούς και να φυλακίζεται.
Ο επίλογος
Στις 24 Νοεμβρίου 1827 αποφυλακίζεται. Η υγεία του, όμως, δεν είναι πολύ καλή, με αποτέλεσμα στις 31 Ιανουαρίου του 1828 να αφήσει, στην Αυστρία, την τελευταία του πνοή. Πριν φύγει από τη ζωή, έμαθε πως ο Καποδίστριας ανέλαβε κυβερνήτης της Ελλάδος και τότε είπε χαρούμενος «Δόξα σοι ο Θεός». Έπειτα άρχισε να λέει το «Πάτερ ημών», χωρίς ωστόσο να προλάβει να το ολοκληρώσει.
Αρχικά το σώμα του θάφτηκε στο νεκροταφείο του Αγίου Μάρκου στη Βιέννη, ωστόσο σήμερα τα λείψανά του βρίσκονται στην εκκλησία των Αγίων Ταξιαρχών στο Πεδίον του Άρεως, στην Αθήνα, όπου μεταφέρθηκαν το 1964.
Η τελευταία του επιθυμία ήταν η καρδιά του να απομακρυνθεί από το σώμα του και να σταλεί στην Ελλάδα, κάτι που πραγματοποιήθηκε από τον Γεώργιο Λασσάνη, ο οποίος την τοποθέτησε στο Αμαλιείο Ορφανοτροφείο στην Αθήνα.
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ήταν αδιαμφισβήτητα από από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες και από τους σημαντικότερους πρωτεργάτες της Ελληνικής Επανάστασης. Αγαπούσε πολύ την Ελλάδα και από νωρίς είχε θέσει ως στόχο του την απελευθέρωσή της από τον τούρκικο ζυγό.
Και γι΄αυτό το στόχο αγωνίστηκε όσο μπορούσε…
